Performance gezondheidssysteem

Effectiviteit van het gezondheidssysteem

Hoe presteert België in vergelijking met Europa op het gebied van een doeltreffend gezondheidssysteem?  

Het behandelbare sterftecijfer in België was in 2020 meer dan 30% lager dan het EU-gemiddelde, wat aangeeft dat het Belgische gezondheidssysteem effectief is in het redden van mensen met acute aandoeningen.

Het sterftecijfer door vermijdbare doodsoorzaken lag echter hoger in België dan in andere West-Europese landen, hoewel dit cijfer wel lager was dan het EU-gemiddelde. 
De langzamere daling van het te voorkomen sterftecijfer in België tussen 2011 en 2019, vergeleken met het EU-gemiddelde, suggereert dat er mogelijkheden zijn om het vroegtijdige sterftecijfer verder te verlagen door een sterker preventiebeleid.

In 2020 waren COVID-19 en longkanker de belangrijkste oorzaken van vermijdbare sterfte, terwijl ischemische hartaandoeningen, darmkanker en borstkanker de belangrijkste oorzaken waren van behandelbare sterfgevallen.

Wat is de griepvaccinatiegraad in België?  

De Belgische autoriteiten moedigen net als in de rest van Europa mensen van 65 jaar en ouder aan om het griepvaccin te halen. In de afgelopen tien jaar heeft België consequent een hogere vaccinatiegraad voor deze doelgroep gehad, die het EU-gemiddelde met minstens 10% overtrof. Toch is de WHO-doelstelling van 75% dekkingsgraad nooit behaald.

Zoals in veel andere Europese landen, leidde de COVID-19-pandemie tot een grotere belangstelling voor het griepvaccin, vooral bij mensen met een hoger risico.

Wat is de evolutie van de griepvaccinatiegraad?  

In het griepseizoen van 2020 steeg de vaccinatiegraad bij 65-plussers in België naar 62%, een stijging van 7% ten opzichte van 2019.

In 2021 daalde de vaccinatiegraad bij 65-plussers weer naar 57%, waarna de Belgische overheid maatregelen nam om de vaccinatiegraad te verhogen, onder andere door de toegang tot het griepvaccin te vereenvoudigen.

In 2022 konden Belgen het griepvaccin in apotheken ophalen met een voorschrift van hun huisarts. Deze nieuwe benadering werd in oktober 2023 formeel goedgekeurd. Na specifieke trainingen mogen apothekers nu ook griepvaccins en COVID-19 boosters toedienen.

Wat is de evolutie van de vaccinatiegraad bij het HPV-virus (humaan papillomavirus)?  

De vaccinatiegraad bij 15-jarige meisjes is, altijd boven het EU-gemiddelde, langzaam gestegen van 67% in 2017 naar 70% in 2022. Dit resultaat voldoet echter nog niet aan de WHO-doelstelling voor het uitroeien van baarmoederhalskanker, die een dekkingsgraad van 90% beoogt.

Voor wie is het HPV-vaccin beschikbaar in België?  

In 2019 is België overgestapt op een geslachtsneutraal HPV-vaccinatieprogramma, zodat ook jongens in aanmerking komen om het HPV-vaccin gratis te ontvangen via regionale vaccinatieprogramma's.

Wat is de evolutie in preventie initiatieven bij de Belgische overheid?  

België besteedt minder aan preventie en volksgezondheid dan veel andere Europese landen: in 2021 ging slechts 3% van de totale gezondheidsuitgaven naar georganiseerde preventie-initiatieven.

De Belgische regering heeft de afgelopen jaren echter verschillende maatregelen genomen om de volksgezondheid te versterken, vooral op het gebied van tabaks- en alcoholcontrole. Sinds 2020 moeten tabaksproducten in blanco verpakkingen worden verkocht. In 2021 werd de verkoop van tabaksproducten aan jongeren onder de 18 jaar verboden en werden de tabaksaccijnzen met 10% verhoogd.

In 2023 keurde de overheid het alcoholplan goed, met 75 maatregelen om de alcoholconsumptie te verminderen, waaronder een verbod op alcoholreclame voor minderjarigen en een verbod op alcohol in verkoopautomaten en ziekenhuiswinkels om impulsaankopen tegen te gaan.

Hoe is kankerpreventie georganiseerd in België?  

In België zijn de verantwoordelijkheden voor kankerpreventie en -zorg verdeeld tussen de federale overheid en de gefedereerde entiteiten. Sinds begin jaren 2000 organiseert België screeningprogramma's op bevolkingsniveau voor borstkanker en baarmoederhalskanker, gevolgd door darmkanker in 2013.

Net als in andere EU-landen had de herconfiguratie van de gezondheidszorg door de pandemie een negatieve invloed op de screeningprogramma's in België. De screening werd midden maart 2020 opgeschort en begon pas midden mei geleidelijk weer op. Door deze onderbreking daalde het screeningspercentage voor borstkanker in België van 60% in 2019 naar 56% in 2020. Toen de screening in 2021 weer op gang kwam, herstelde het percentage gedeeltelijk tot een niveau net boven het EU-gemiddelde.

De screenings voor baarmoederhalskanker volgden een vergelijkbare trend, maar blijven net iets onder het EU-gemiddelde.

Wat zeggen de ziekenhuisopnames in België over de eerstelijnszorg?  

Gegevens over ziekenhuisopnames voor aandoeningen die over het algemeen buiten het ziekenhuis behandeld kunnen worden, geven inzicht in de beschikbaarheid en effectiviteit van de eerstelijnszorg.

In dit verband lagen de opnamecijfers voor ambulante zorggevoelige aandoeningen in België hoger dan in de meeste andere Europese landen. In 2019 was het gecombineerde ziekenhuisopnamecijfer voor diabetes, astma en chronisch obstructieve longaandoening (COPD) in België meer dan 28% hoger dan het EU-gemiddelde.

Het aantal ziekenhuisopnames voor astma en COPD steeg tussen 2016 en 2019 met meer dan 6%, in tegenstelling tot de trend in andere Europese landen. De opnamecijfers voor diabetes lagen in 2019 op het EU-gemiddelde en daalden tegelijkertijd.

Toegankelijkheid van het gezondheidssysteem

Hoe toegankelijk is de Belgische gezondheidszorg?  

In 2022 gaf slechts 1% van de Belgen aan dat zij niet de medische zorg kregen die ze nodig hadden vanwege kosten, reisafstand of wachttijden, wat onder het EU-gemiddelde van 2,2% ligt.

Toch was de toegankelijkheid onevenredig verdeeld bij de lagere inkomensgroepen. Ongeveer 2,8% van de Belgen in het laagste inkomenskwintiel gaf aan geen toegang te hebben tot de benodigde zorg, tegenover 0% van de bevolking in het hoogste inkomenskwintiel. Deze inkomenskloof is een van de grootste in West-Europa.

Welke soort zorg is het minst toegankelijk in België?  

De inkomensgerelateerde verschillen in toegankelijke zorg waren het grootst bij tandheelkundige zorg, die in België minder uitgebreid gedekt wordt door de sociale zekerheid.

In 2022 gaf 2,7% van de Belgische bevolking aan geen of onvoldoende tandheelkundige zorg te hebben gekregen. Bij de Belgen in het laagste inkomenskwintiel was dat percentage 7%, tegenover 0,2% van de Belgen in het hoogste kwintiel.

Wat is de evolutie in de out-of-pocket uitgaven bij de Belgen?  

Hoewel de verplichte sociale zekerheid bijna volledige dekking biedt voor een breed scala aan zorg, moeten de meeste mensen nog steeds kosten zelf dragen. Ondanks dat een bovengemiddeld aantal Belgen een aanvullende ziektekostenverzekering heeft, is het aandeel van out-of-pocket (OOP) uitgaven nog steeds 18%, wat hoger is dan het EU-gemiddelde van 15%.

Bijna driekwart van de OOP-uitgaven in België gaat naar intramurale zorg (25%), extramurale zorg (24%) en geneesmiddelen (20%).

Het aandeel OOP-uitgaven voor langdurige zorg is aanzienlijk gestegen, meer dan verdubbeld van 6% in 2020 naar 13% in 2021. Gezien de vergrijzing van de bevolking wordt het steeds belangrijker om deze uitgaven te monitoren.

Wat is de verhouding in uitgaven bij tandheelkunde?  

Ongeveer 35% van de uitgaven voor tandheelkundige zorg wordt gedekt door de sociale zekerheid in 2021, de laagste dekking voor alle gezondheidsdiensten in België. 
Ondanks deze beperkte dekking blijft het aandeel van OOP-uitgaven voor tandheelkundige zorg relatief laag op 12%, doordat de kosten voor tandheelkundige zorg over het algemeen lager zijn dan andere zorgcategorieën.

Welke maatregelen heeft België genomen om de gezondheidszorguitgaven te verminderen?  

In 2020 had 5,2% van de Belgische huishoudens te maken met extreme gezondheidsuitgaven, voornamelijk veroorzaakt door OOP-uitgaven voor medische producten met onvoldoende dekking en intramurale zorg. Bij de huishoudens in het armste inkomenskwintiel had 12,2% te maken met extreme uitgaven, waarbij poliklinische geneesmiddelen de belangrijkste oorzaak waren.

Als reactie op dit probleem heeft de overheid maatregelen genomen om financiële barrières voor toegang tot gezondheidszorg te verlagen, met name voor de lagere inkomensgroepen. 
Sinds 2022 kunnen zorgprofessionals op vrijwillige basis het derden-systeem toepassen, zodat patiënten alleen de kosten betalen die zij zelf dienen te betalen en hun vergoeding achteraf ontvangen. Deze maatregel is sinds 2015 al van kracht bij huisartsen voor mensen met lagere inkomens.

Welke maatregelen heeft de Belgische overheid genomen om het tekort aan zorgprofessionals aan te pakken?  

Het Belgische gezondheidssysteem kampt met een aanzienlijk tekort aan zorgprofessionals, wat de toegankelijkheid ondermijnt. Stresserende werkomstandigheden en beperkte carrièrevooruitzichten verminderen de aantrekkelijkheid van zorgberoepen. 

De overheid heeft maatregelen genomen om de beloningsstructuren te verbeteren, zoals het herzien van de salaristabel voor verpleegkundigen en het verhogen van salarissen voor nieuwkomers in de gezondheidszorg. Er werd ook een budget van 100 miljoen euro vrijgemaakt om een aantrekkingspremie te financieren, evenals het verhogen van eindejaarspremies in de privésector en het verbeteren van het welzijn van zorgprofessionals.

In 2019 werd wetgeving goedgekeurd voor de introductie van geavanceerde praktijkverpleegkundigen, maar de implementatie hiervan laat nog op zich wachten. Adviesraden hebben aanbevelingen gedaan en taskforces werken aan functiedifferentiatie binnen de verpleegkunde, waaronder de rol van de praktijkverpleegkundige.

Hoe evolueert de teleconsultatie in België?  

Tijdens de pandemie bleek teleconsultatie een waardevolle aanvulling op fysieke doktersafspraken, waarmee de toegankelijkheid van de gezondheidszorg behouden bleef. 
Om fysiek contact voor niet-urgente zorg tot een minimum te beperken, voerde België nieuwe regels in om het gebruik van teleconsultatie aan te moedigen, wat resulteerde in een aanzienlijke stijging van het aantal teleconsulten.

In 2020 maakten teleconsulten ongeveer 11% uit van het totale aantal doktersconsultaties. Ongeveer een derde van de Belgen gaf in de zomer van 2020 aan een teleconsultatie te hebben gehad sinds het begin van de pandemie. Dit percentage was relatief laag in vergelijking met andere Europese landen en steeg in 2021 nauwelijks toen fysieke consultaties geleidelijk terugkeerden naar het niveau van voor de pandemie.

Is het mogelijk om teleconsultaties terug te betalen?  

In augustus 2022 werd een nieuw vergoedingskader voor teleconsultaties ingevoerd in België. Alle teleconsultaties komen in aanmerking voor terugbetaling, zonder beperking van het aantal consulten, mits het gaat om:

• Een consult met een arts waarmee de patiënt al een behandelrelatie heeft
• Een consult met een specialist naar wie de patiënt werd doorverwezen
• Een spoedgeval uitgevoerd door een huisarts

Hoe is de geestelijke gezondheidszorg gestructureerd in België?  

De geestelijke gezondheidszorg in België is complex vanwege de gedecentraliseerde structuur, waarbij verantwoordelijkheden liggen bij de federale overheid, gewesten en gemeenschappen. 

Federale instanties zorgen voor de betaling van psychiaters en psychiatrische diensten binnen ziekenhuizen, terwijl de gewesten en gemeenschappen verantwoordelijk zijn voor ambulante geestelijke gezondheidszorg. Deze versnippering leidt tot een gebrek aan gemeenschappelijke informatie voor het volledige zorgtraject. 

Om de zorg te coördineren, werd de Interministeriële Conferentie voor Volksgezondheid opgericht, bestaande uit leden van de federale overheid en directeurs van de gewesten en gemeenschappen.

Hoe toegankelijk is de Belgische geestelijke gezondheidszorg?  

Via eerstelijnszorg zijn er diverse manieren om toegang te krijgen tot geestelijke gezondheidszorg, bijvoorbeeld via huisartsen, CAW’s (Centrum Algemeen Welzijnswerk) en gezinsplanning. 

Daarnaast zijn er ambulante zorg in ziekenhuizen, mobiele teams, dagcentra en thuiszorgteams. 
Belgen kunnen gespecialiseerde zorg zoeken zonder een specifieke doorverwijzing van de huisarts. 

Vanwege een gebrek aan middelen zijn er echter lange wachttijden ontstaan, wat vooral problematisch is voor zorggebruikers die onmiddellijke hulp nodig hebben bij ernstige geestelijke gezondheidsproblemen.

Welke maatregelen werden er genomen in verband met de geestelijke gezondheidszorg?  

De Belgische overheid heeft verschillende maatregelen genomen om de impact van COVID-19 op de geestelijke gezondheid aan te pakken.

Er werd een uitbreiding van de terugbetaling voor psychologische zorg goedgekeurd en er werd een bijkomend budget van 16,7 miljoen euro toegewezen om de toegang tot geestelijke gezondheidszorg te verbeteren.

Daarnaast werden tijdens de pandemie initiatieven genomen, zoals het vergoeden van videoconsults door psychiaters, nazorg op afstand voor mensen die uit het psychiatrisch ziekenhuis kwamen, en psychologische ondersteuning voor zorgverleners.

Wat is de evolutie binnen de Belgische geestelijke gezondheidszorg?  

De hervormingen in de geestelijke gezondheidszorg van de afgelopen twee decennia richtten zich op geïntegreerde, gemeenschap gebaseerde en betaalbare zorg voor mensen met psychische aandoeningen.

Sinds 2011 is België bezig met het hervormen van de organisatie van de geestelijke gezondheidszorg door regionale netwerken op te zetten die de belangrijkste actoren en belanghebbenden samenbrengen. Ook werden mobiele psychiatrische teams geïntroduceerd ter ondersteuning van patiëntgerichte zorg. In 2020 werden deze netwerken uitgebreid naar kinderen en adolescenten.