Het Carbon Border Adjustment Mechanism: een instrument voor koolstofgrenscorrectie

Het CBAM is wereldwijd het eerste mechanisme dat een prijs zet op de koolstof die wordt uitgestoten tijdens de productie van koolstofintensieve goederen die van buiten de Europese Unie worden ingevoerd”, steekt Frederik van wal. “Met de maatregel streeft de Europese Commissie een dubbel doel na: enerzijds de Europese industrie beschermen tegen oneerlijke concurrentie van producenten die geen vergelijkbare koolstofnormen hanteren, en anderzijds een stimulans bieden voor internationale handelspartners om hun CO2-uitstoot te verminderen. Het mechanisme fungeert dus als een koppeling tussen twee cruciale clusters: duurzaam ondernemen en internationaal ondernemen.”

Duurzaam vs. internationaal ondernemen
“Duurzaam ondernemen wordt alsmaar meer erkend als een essentieel aspect van moderne bedrijfsvoering”, aldus Frederik. “Ondernemingen worden aangemoedigd om niet alleen winst na te streven, maar ook rekening te houden met sociale en milieueffecten. Het CBAM draagt bij aan deze doelstellingen door bedrijven te dwingen rekening te houden met hun koolstofvoetafdruk op een wereldwijde schaal. Door een heffing op de invoer van goederen, worden bedrijven gestimuleerd om te investeren in duurzamere productiemethodes en technologieën voor emissiereductie.”

“Aan de andere kant van het spectrum bevindt zich het domein van internationaal ondernemen. Globalisering heeft de wereldwijde handel enorm vergroot, maar heeft ook geleid tot zorgen over de negatieve milieu­effecten van internationale handel. Door de invoering van het CBAM erkent de Europese Commissie deze zorgen en streeft ze ernaar een balans te vinden tussen het bevorderen van duurzaamheid en het handhaven van eerlijke handelspraktijken.”

Het CBAM in de prakijk
Op 13 december 2022 bereikten de Europese beleidsmakers een akkoord rond de invoering van het CBAM, als hoeksteen van het ‘Fit for 55’-pakket uit de Green Deal. Frederik: “Concreet houdt deze maatregel in dat u als ondernemer bij de invoer van bepaalde goederen een koolstofcertificaat moet aankopen ter compensatie van de koolstofprijs die zou betaald zijn geweest als de goederen in de EU waren geproduceerd.”

“Het officiële startschot van de maatregel werd gegeven op 1 oktober 2023. Op die datum startte de overgangsperiode, waarbij invoerders uit specifieke sectoren op kwartaalbasis de ingebedde koolstofemissies per relevante invoer rapporteren aan de bevoegde overheid. Dit eerste rapport moest op 31 januari 2024 worden ingediend.”

Specifieke sectoren in het vizier
Op welke sectoren heeft het CBAM betrekking? “In eerste instantie gaat het om ondernemingen die actief zijn in cement, elektriciteit, meststoffen, staal en ijzer, aluminium en waterstof”, geeft Frederik aan. “Deze sectoren hebben immers een hoog risico op koolstoflekkage en vertegenwoordigen meer dan 45 procent van de EU-uitstoot van de Emission Trading System-sectoren. Het is de bedoeling dat deze lijst later wordt uitgebreid, met als doel alle goederen die onder het Emission Trading System vallen, onder het toepassingsgebied van het CBAM te brengen.”

Ook belangrijk om weten is dat naast de goederenclassificatie ook het land van productie als belangrijk criterium geldt. Frederik: “Het CBAM is van toepassing op goederen die in een derde land – dus buiten de EU – geproduceerd zijn. Een belangrijke uitzondering hierop zijn de zogenaamde EFTA-landen (Noorwegen, IJsland, Zwitserland en Liechtenstein, n.v.d.r.). Voor goederen die in deze landen geproduceerd werden, moet dus geen koolstofprijs betaald ­worden.”

“Het CBAM is wereldwijd het eerste mechanisme dat een prijs zet op de koolstof die wordt uitgestoten tijdens de productie van koolstofintensieve goederen.”

Belangrijkste actoren
Een van de grote uitdagingen van deze Europese maatregel is het feit dat diverse actoren op een gestructureerde manier zullen moeten samenwerken. “Zo zijn er de erkende CBAM-declaranten, die elk jaar de geverifieerde emissies van ingevoerde goederen en de in het buitenland betaalde koolstofprijs aangeven. Het is de Europese Commissie die het CBAM-register beheert en de CBAM-aangiften controleert. En is er de bevoegde autoriteit in elke lidstaat die CBAM-aangevers machtigt, certificaten verkoopt en sancties oplegt.” 
 

“Een van de grote uitdagingen van CBAM is het feit dat diverse binnen een bedrijf op een gestructureerde manier zullen moeten samenwerken.”
 

Proef- en leerperiode
Om alle partijen de kans te geven om zich zo goed mogelijk aan te passen aan deze nieuwe verplichting, verloopt het CBAM in twee fasen. Frederik schetst de tijdslijn: “Tussen 1 oktober 2023 en 31 december 2025 is er een ‘proef- en leerperiode’, waarbij de focus ligt op het louter statistisch verzamelen en rapporteren van koolstofgegevens van geïmporteerde goederen. Met andere woorden: economische operatoren die goederen invoeren van buiten de EU, moeten op kwartaalbasis de nodige data rapporteren over de aard, hoeveelheid, oorsprong en CO2-waarde van ingevoerde goederen.”

Volledige implementatie
Dit verandert wellicht vanaf 1 januari 2026, omdat dan de definitieve fase – met de volleidige implementatie van het CBAM – ingaat. “Dan is de leerperiode over, en riskeer je als operator boetes van 100 tot 500 euro per niet-gerapporteerde ton CO2. Je maakt vanaf dan dus maar beter grondig werk van een aangifte van alle import, inclusief de uitstoot. Ook het door de Europese Commissie beheerde CBAM-register zal volledig geïmplementeerd worden.”

Grondige evaluatie toeleveringsketen
“Het is duidelijk dat deze nieuwe Europese maatregel heel wat bedrijven zal treffen, van een kmo die occasioneel invoert tot een multinational die tonnen aluminium nodig heeft”, bevestigt Frederik. “Onrechtstreeks kunnen ook uw leveranciers mee in bad getrokken worden, waarbij ze de hogere kosten kunnen – en wellicht zullen – doorrekenen aan uw bedrijf. Een grondige evaluatie van uw volledige toeleveringsketen voor de CBAM-impact is dus essentieel.”

“In de praktijk merk ik dat weinig stakeholders goed vertrouwd zijn met dit actuele thema. In grote ondernemingen kan een spanningsveld ontstaan tussen verschillende afdelingen, bijvoorbeeld tussen de sustainability manager en customs manager. Kmo’s rekenen dan weer vaak op de expertise van externe douaneprofessionals, maar ook zij moeten hun kennis over CBAM vaak nog op punt stellen.”

Praktijktips
Welke tips geeft Frederik aan ondernemers die hun bedrijf moeten klaarstomen voor deze nieuwe rapporteringsverplichting? “Ik raad hen aan om enkele actiepunten zo snel mogelijk in orde te brengen. Eén: zoek uit of je goederen beïnvloed zullen worden door CBAM. Twee: informeer je leveranciers over deze maatregel en de rapporteringsvereisten. Drie: let op eventuele productspecifieke regels voor het berekenen van geïntegreerde CO2. Vier: stel in je bedrijf een business owner aan die het CBAM-aangifteproces zal coördineren. Dit kan een douaneverantwoordelijke, duurzaamheidsmanager of inkoopmanager zijn. En vijf: zorg ervoor dat je ook de financiële impact, die vanaf 2026 zal volgen, voldoende snel inschat en in rekening neemt.”

“Met KPMG organiseren we workshops om alle betrokken partijen in een onderneming – legal, douane, inkoop, supplychain , IT, … – zo goed mogelijk te informeren en alle neuzen in dezelfde richting te krijgen op weg naar CBAM. Ik ben ervan overtuigd dat deze Europese maatregel de komende jaren een belangrijke schakel wordt tussen duurzaam ondernemen en internationaal ondernemen.”