De Belgische zorg- en welzijnssector staat op een kantelpunt. De toenemende vergrijzing en de daarbij horende groeiende zorgvraag leiden tot een structureel productiviteitsprobleem. Daardoor is een fundamentele herziening van ons zorgsysteem onvermijdelijk. Zonder fundamentele hervormingen dreigen zowel de toegankelijkheid als de kwaliteit van de zorg ernstig onder druk te komen staan. We kunnen het niet langer uitstellen om dit productiviteitsprobleem aan te pakken: er is nu dringend actie nodig.
Vergrijzing: een oplopende zorgvraag
Volgens de meest recente cijfers van de Studiecommissie voor de Vergrijzing zal de vergrijzingskost tegen 2050 met maar liefst 5% van het bbp toenemen, wat neerkomt op een extra uitgave van 29 miljard euro (in euro’s van 2023). In de komende legislatuur alleen al betekent dit een stijging van 0,9% van het bbp, of 5,2 miljard euro aan extra uitgaven. Bovendien voorspelt de commissie dat het aandeel van de bevolking ouder dan 65 jaar tegen 2040 zal toenemen tot meer dan 25% van de bevolking. Deze demografische verschuiving brengt niet alleen een stijgende vraag naar acute en chronische zorg met zich mee. De zorg wordt ook complexer omdat een oudere bevolking aan meerdere aandoeningen tegelijk lijdt.
Het moet anders en slimmer, anders lopen we vast.
Arbeidsmarkt: een structureel tekort
De zorgsector kampt met twee grote problemen: een toenemende vraag naar zorg en een tekort aan personeel. Volgens het Federaal Planbureau zal tegen 2030 ongeveer 20% van het zorgpersoneel met pensioen gaan, wat neerkomt op meer dan 100.000 ervaren zorgprofessionals. Het is haast onmogelijk om deze ervaring en expertise volledig te vervangen, zelfs met veel nieuwe instromers. Dit probleem wordt verder verergerd door de enorme administratieve lasten, de hoge werkdruk en de rigide loonvorming, die de sector minder aantrekkelijk maken voor jonge professionals.
Het productiviteitsprobleem: de rekening klopt niet
Deze dubbele uitdaging – meer vraag naar zorg en minder personeel – leidt tot een fundamenteel productiviteitsprobleem. Het huidige zorgmodel is gebouwd op een lineaire relatie tussen middelen en output: hoe meer personeel, hoe meer zorg in quasi gelijke verhouding. Om aan de uitdagingen van de vergrijzing te voldoen is ten opzichte van 1995 een productiviteitswinst van maar liefst 200% nodig tegen 2050. We zitten vandaag aan amper 29%. Extra personeel dekt slechts 1/9e van productiviteitswinst.1 Het huidige ‘meer van hetzelfde’-model zal de welzijns- en zorgorganisatie steeds meer overbelasten. Er is een paradigmaverschuiving nodig waarbij technologie en innovatie worden ingezet om de productiviteit te verhogen (en dus slimmer te werken), de werkdruk te verlagen en de zorguitkomsten te verbeteren.
Innovatie en digitalisatie: gezondheidszorg staat voor een inhaalbeweging
De dubbele opportuniteit die zich in de gezondheidszorg presenteert is dat men niet louter digitaliseert wat er is maar ook van de gelegenheid gebruik maakt om bestaande systemen te transformeren alvorens te digitaliseren (transformatieve digitalisatie). Louter digitaliseren zal niet volstaan. Om succesvol te zijn, dienen we het volledige zorgsysteem en de betrokken zorgprocessen aan te passen. Andere industrieën leren dat een integrale aanpak de meeste baten genereert.
Waarover gaat deze paper niet?
Hoewel er veel mogelijke antwoorden zijn op het productiviteitsprobleem in de zorg, behandelt deze Voka Paper expliciet de rol van digitale transformatie. Voka Health Community werkte andere relevante oplossingen uit zoals een verhoogde focus op preventie (‘Van ziek naar gezond’), een hervorming van zorgberoepen (‘Bekwaam is bevoegd’), integratie van het zorgaanbod (‘Breng zorglijnen samen in zorghubs’) en het bevorderen van ondernemerschap door regeldruk te verminderen. Hoewel deze thema’s waardevolle bijdragen leveren om het productiviteitsprobleem in de zorg op te lossen, focust deze paper op digitale transformatie als hefboom voor een productiever en toekomstbestendig zorgsysteem.
