Met Green Deal streeft de Europese Unie naar klimaatneutraliteit tegen 2050

De Green Deal is de strategie waarmee de EU tegen 2050 klimaatneutraal wil zijn en die al een tijdje met stip op de politieke agenda staat. “Nu breekt de periode aan waarin de EU-lidstaten die richtlijnen moeten gaan toepassen en implementeren”, legt Pierre Schellekens uit. “De wetgeving is daartoe niet het enige middel. Ook onze kenniseconomie zal daarin een belangrijke rol spelen en antwoorden moeten vinden op diverse vragen, zoals: hoe zullen we onze elektriciteitsnetwerken aan de omslag naar hernieuwbare energie aanpassen en hoe zullen we dat allemaal financieren? De Green Deal vereist nu eenmaal heel wat investeringen: sommige zullen met Europese gelden gebeuren, voor andere zullen de lidstaten en in België ook de gewesten moeten tussenkomen, of kan er met een mix worden gewerkt. De implementatie zal van land tot land verschillen, in functie van wetten die de landen afzonderlijk kunnen vastleggen. Dat is meteen ook één van de sterktes van de Europese Unie.” 

Welke rol speelt de Green Deal op het Europese politieke toneel? 

Steven Van Hecke: “Het is – naast de digitalisering, de maatregelen in functie van de pandemie en de reactie tegenover de Russische invasie in Oekraïne – de belangrijkste realisatie van huidig Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. De natuurherstelwet, waarvan onlangs een afgezwakte versie is goedgekeurd, was het laatste en het lastigste puzzelstukje van die Green Deal. Toch zal von der Leyen die Green Deal niet uitspelen in de campagne die ze zal voeren met het oog op de Europese verkiezingen. Daarin zal de energietransitie wat op de achtergrond blijven en zal het veel meer over veiligheid voor de Europese economie gaan.” 

Hoe komt dat? 

Steven Van Hecke: “De Russische invasie in Oekraïne heeft Europa doen beseffen hoe afhankelijk we van hen zijn voor de aanlevering van grondstoffen en gas. Dat is meteen ook de reden waarom RePowerEU (het pakket aan maatregelen dat in mei 2022 van start is gegaan als reactie op de uitdagingen van de wereldwijde energiemarkt door de Russische invasie in Oekraïne, nvdr) er is gekomen. De afspraken voor de Green Deal zullen niet worden teruggeschroefd – dat gebeurt nooit op Europees niveau – maar ik verwacht tijdens de volgende legislatuur zeker geen ‘Green Deal 2.0’. De Europese politici willen niet het risico lopen dat onze gezinnen en bedrijven een te hoge prijs moeten betalen voor onze energie-onafhankelijkheid. De aanvoer van kritieke grondstoffen wordt gegarandeerd wel een thema, met het oog op de concurrentiepositie van onze economie ten opzichte van andere continenten.” 

China is dominant omdat het over heel wat bronnen van kritieke aardmaterialen beschikt. Hoe fel zijn we van hen afhankelijk? 

Pierre Schellekens: “We moeten oppassen dat we de ene afhankelijkheid (die van Rusland) niet door een andere vervangen. Met de in maart voorgestelde Critical Raw Materials Act, wil von der Leyen daarop anticiperen. Die steunt op 3 grote pijlers: de productie in Europa opdrijven (met respect voor het ecologische plaatje), meer gebruikmaken van wat al beschikbaar is door recyclage, en samenwerken met andere partijen (die ook dergelijke grondstoffen moeten aankopen) in evenwichtige win-winsituaties. Toch zullen we sowieso nog wel kritieke grondstoffen van China blijven aankopen.”

In hoeverre zijn we vandaag al naar energie-onafhankelijkheid geëvolueerd? 

Pierre Schellekens: “In januari 2022, toen de oorlog tussen Oekraïne en Rusland nog niet was gestart, importeerden we 40% van ons gas uit Rusland. Sindsdien is er op verschillende vlakken vooruitgang geboekt. Door RePowerEU verbruiken we minder gas en kopen het ook elders, bijvoorbeeld in Noorwegen en de Verenigde Staten. Daardoor komt vandaag minder dan 10% van ons gas uit Rusland, waardoor het Poetin-regime ook veel minder druk op de EU kan uitoefenen. Dat heeft ons wel een prijs gekost, maar op die manier konden we wel grotendeels vermijden dat Rusland de gasinkomsten vanuit Europa kon gebruiken om de oorlog tegen Oekraïne te financieren. Sinds 2022 hebben we 10% van de energiebehoefte die we vroeger met Russisch gas invulden, kunnen vervangen door hernieuwbare energie. De ambitie is om tegen 2027 geen gas uit Rusland meer nodig te hebben. Europa moet sterk genoeg zijn om zelf zijn energiebeleid te kunnen voeren.” 

Steven Van Hecke: “Toch is het best mogelijk dat de oorlog in Oekraïne de effectieve uitvoering van Green Deal-maatregelen wat zal doen vertragen. Ik ben benieuwd naar de absorptiecapaciteit van de verschillende EU-lidstaten (de mate waarin ze nu al fondsen opnemen om maatregelen daadwerkelijk al naar de praktijk te vertalen, nvdr). Het heeft er alle schijn van dat die nu eerder aan de lage kant is.” 

Geldt dat ook voor de landbouw? 

Steven Van Hecke: “Ook daar zullen klimaat en leefmilieu tijdens de volgende legislatuur eerder een bijrol spelen en zal het vooral over competitiviteit en voedselzekerheid gaan. De EU heeft altijd sterk ingezet op het implementeren van multilaterale spelregels, vanuit de overtuiging dat het onze rol is en we er ons voordeel mee kunnen doen. Zodra het onze eigen belangen meer schaadt en we niet langer afhankelijk willen zijn van regimes die het westerse systeem niet steunen, wordt het steeds moeilijker die aanpak vol te houden.” 

Welk effect hebben de recente geopolitieke ontwikkelingen op de omslag naar hernieuwbare energie? 

Pierre Schellekens: “Die hebben de transitie sowieso wat versneld. Inzake beschikbaarheid van grondstoffen, is Europa niet zo rijk. Verhoudingsgewijs beschikken we wel over veel water, waar we in de toekomst trouwens ook zuiniger mee zullen moeten omgaan. Vooral voor gas en olie zijn we afhankelijk van andere continenten. Daardoor zijn we ook min of meer genoodzaakt om sneller gebruik te maken van wind- en zonne-energie, geothermie en waterstof. Waterstof zal in de toekomst vooral voor de industrie belangrijk worden. Ook daarmee zullen we op een kostenfficiënte manier moeten omspringen.” 

Portugal en Frankrijk koester(d)en plannen om steenkoolmijnen te heropenen. Verwacht u dat dat echt zal gebeuren? 

Steven Van Hecke: “Ja, al zouden we het enkele jaren geleden onmogelijk hebben geacht dat die potentiële heropening nog een thema zou kúnnen worden. Die discussies bewijzen dat de gevolgen van de energietransitie tot een economisch thema zijn verveld. Nochtans is het wel degelijk mogelijk. Dat bewijst Kiruna in Zweden, waar politici elkaar haast omver lopen om te zien hoe het stadje probeert om maximaal in te zetten op mijnbouw en tegelijk zorg te dragen voor het leefmilieu en de gezondheid van zijn inwoners. Als het daar kan, moet het ook elders in Europa kunnen.” 

Welke landen spelen op politiek vlak nog een toonaangevende rol in de energietransitie? 

Steven Van Hecke: “Europa heeft ervoor gekozen het goede voorbeeld te geven, en dat is ook nodig: als we niets zouden doen, zouden we daar zeker de gevolgen van dragen. In de Verenigde Staten doet de naam ‘Inflation Reduction Act’ het misschien niet vermoeden, maar die wet gaat wel degelijk over duurzame economie en de forse subsidies die daarvoor worden voorzien. China opent dan weer regelmatig nieuwe kolencentrales, maar heeft daarnaast wel een voorsprong op vlak van elektrische mobiliteit opgebouwd. De échte geopolitieke strijd van de toekomst wordt de technologische wedloop tussen China en de VS: wie de technologie controleert, is ook de economische koploper. Ook daarom is het belangrijk dat Europa extra bondgenoten zoekt die onze opinie over China delen. Dan kijk ik onder meer naar Australië en Japan.” 

Pierre Schellekens: “10 à 15 jaar geleden stond Europa nog relatief alleen met het energievraagstuk. Het klimaatakkoord dat in Dubai is bereikt, heeft aangetoond dat de transitie niet langer een Europees fenomeen is. Klimaatneutraliteit kunnen we niet alleen bereiken, het is een verhaal dat iedereen moet onderschrijven. Het is wél de verdienste van Europa als eerste te hebben aangetoond dat de transitie effectief mogelijk is. Vandaag vullen we al ruim 40% van onze elektriciteitsbehoefte in door hernieuwbare energie. Dat betekent niet dat we nooit meer elders energie moeten kopen, het laat ons wel toe om zelf weer de touwtjes in handen te hebben over de eigen energieproductie en -bevoorrading. Daar tegenover staat dat we ook zelf kunnen verkopen en exporteren. Dat is een goede zaak, want anders ben je minder in staat om kwalitatieve en evenwichtige multilaterale handelsakkoorden te sluiten.” (BVC - Foto’s Kurt)