Terwijl medio 1944 de strijd op de slagvelden van Europa en de Pacific nog volop woedde, gingen afgevaardigden uit de geallieerde landen in Bretton Woods aan de slag om een nieuwe, op internationale samenwerking gerichte, monetaire orde op te richten. Daarbij werd bepaald dat de Amerikaanse dollar in het naoorlogs systeem de rol zou opnemen als universeel betaalmiddel. De US dollar was de enige munt die rechtstreeks convertibel was in goud, en alle andere munten werden aan de US dollar gekoppeld. Zo werd de US dollar de facto de wereldreservemunt, een status die ze tot vandaag heeft behouden.
Dit systeem functioneerde feilloos, ook nadat Nixon in 1971 de convertibiliteit van de US dollar in goud opblies. Dit tot grote onvrede van de Europeanen, die op een G-10 meeting in Rome bij de Amerikaanse financiënminister Connally hun beklag deden over deze contractbreuk. Ze werden op arrogante wijze weggestuurd door de Amerikaan, met de snedige opmerking dat “The dollar is our currency, but it’s your problem.” De Europeanen hadden inderdaad weinig in te brengen tegen de fundamentele factoren die de sterkte van de US dollar verklaarden. De VS was bij verre de dominante economische en militaire macht, had een stabiel politiek en juridisch systeem, en de diepste, meest liquide en gesofisticeerde financiële markten.
Toch duiken er vanaf de eeuwwisseling steeds meer scheuren op in het pantser van de US dollar. Dat was vooreerst de schuld van de Amerikanen zelf: de natie had jaren boven haar stand geleefd en stapelde de buitenlandse schulden op. Anno 2000 was de VS verworden tot de grootste debiteur ter wereld, niet bepaald een kenmerk van financiële soliditeit… Daarbij verscheen er met de introductie van de Euro voor het eerst een mogelijke ‘challenger’ voor de Amerikaanse economische suprematie. Het aandeel van de Euro in de internationale reserves nam oorspronkelijk toe. Helaas bracht de Europese schuldencrisis ook de structurele tekortkomingen in de constructie van de Euro naar boven, en de opgang van de munt als alternatief voor de US dollar werd abrupt gestuit. Intussen was een nieuwe kaper op de kust verschenen: China wou zijn toenemende economisch potentieel vertaald zien in een sterkere positie van zijn munt, en begon de Yuan actief te propageren als handelsmunt in de Aziatische regio. Geleidelijk begon de overheid ook de domestieke markten te openen voor buitenlands kapitaal, een conditio sine qua non om als volwaardig alternatief voor de US dollar te kunnen fungeren. Maar ook dit proces stokt nu, omdat de op controle beluste Chinese overheid het niet over zijn hart kan krijgen de markten vrij spel te geven bij de waardebepaling van de Yuan en hem volledig convertibel te maken.
Waarom neemt de onrust over de status van de US dollar als universele reservemunt de afgelopen maanden dan weer toe? Omdat de VS zijn munt meer en meer openlijk begint in te zetten als een wapen in de geopolitieke strijd. Dit werd vooral duidelijk na de Russische inval in Oekraïne, toen de VS de internationale US dollar-reserves van Rusland bevroor en het land zonder pardon de toegang ontzegde tot het wereldwijde betaalsysteem SWIFT. Dit “wapenen” van de US dollar heeft andere landen doen inzien dat hun US dollar-reserves misschien toch niet zo veilig waren als gedacht, en dat de mogelijkheid afgesneden te worden van internationale betalingen hun wel erg nauw aan de leiband van Washington doet lopen. Vooral de groeilanden gingen actief op zoek naar een alternatief, iets waar China nu gretig op inspeelt door hen aan te bieden de bilaterale handel tussen hun landen in eigen munt te settelen. Bij het recente bezoek van de Braziliaanse president Lula aan Peking werd effectief zo’n akkoord afgesloten. Bovendien hebben de labiele en gepolariseerde politieke situatie in de VS en de komende discussie over het schuldenplafond ook tot een verdere erosie van de fundamentele sterkte van de US dollar geleid.
Het gaat misschien langzaam, maar door dit alles verzwakt de positie van de US dollar als universele munt steeds meer. Het aandeel van de US dollar in de internationale reserves van centrale banken is gezakt van 72% rond de eeuwwisseling tot 58% in 2021. We lijken dus meer en meer te evolueren naar een wereld waar de grote handelsblokken ook monetair steeds verder van elkaar wegdriften. De US dollar zal wellicht dominant blijven in grote delen van de Westerse wereld, maar zal het rijk wellicht niet meer voor zich alleen hebben…
Christophe Van Canneyt, Chief Economist CapitalAtWork NV
