Werken maakt gezond

Gezondheid: een begrip met vele lagen

Eens per jaar wensen we elkaar een goede gezondheid toe, wat mensen hier juist onder verstaan kan sterk verschillen. Terwijl de ene het voornemen maakt om gezond(-er) te leven en daarmee zelf aan de slag gaat, ziet de andere gezondheid eerder als een lot uit de loterij.

Om duidelijk te maken welke factoren onze gezondheid beïnvloeden is het nodig om aan te geven wat we onder gezondheid verstaan. Gezondheid is meer dan niet ziek zijn, het is een positief begrip met drie dimensies (fysiek, mentaal en sociaal). Gezondheid is noodzakelijk en een middel om onze levensdoelen te realiseren. We spreken daarbij over gezond zijn en zich gezond voelen, het gaat dus niet enkel over het meetbare aspect van gezondheid (zoals bijvoorbeeld het cholesterolgehalte) maar evenzeer over beleving en perceptie van de (eigen) gezondheid. We spreken dus zowel van objectieve als subjectieve gezondheid (definitie WHO).

Factoren die onze gezondheid beïnvloeden

Onze gezondheid is bovendien ook het resultaat van verschillende factoren die elkaar beïnvloeden:

• Biologische factoren: factoren die van bij de geboorte of erfelijk bepaald zijn (zoals geslacht en genetische aanleg voor bepaalde ziekten).
• Onze leefstijl: combinatie van gedragingen, gerelateerd aan gezondheid die een invloed kunnen hebben op bijvoorbeeld het gewicht, de bloeddruk of de longfunctie (zoals wel of niet dagelijks roken, wel of niet gesuikerde frisdranken drinken, hoe er omgegaan wordt met stress en relaties, persoonlijke zingeving,...) Dit gedrag wordt bepaald door de competenties (kennis en vaardigheden) van een individu, de drijfveren om gezond of ongezond gedrag te stellen en de omgeving waarin iemand leeft.
• Organisatie van de gezondheidszorg: kwaliteit (wetenschappelijke inzichten), organisatie van curatieve gezondheidszorg (zoals verplichte ziekteverzekering, toegankelijkheid voor kwetsbare doelgroepen,...) én preventieve gezondheidszorg (vaccinaties, bevolkingsonderzoeken voor kanker, leefstijlcoaching,...).
• Fysieke en sociale omgeving: samenstelling en vormgeving van woon-, werk- en schoolomgeving en voorzieningen (zoals groenvoorzieningen, verkeerssituatie, aanwezigheid van industrie, fietspaden, speelvoorzieningen,...) en de sociale invloeden op het individu (zoals gezinssituatie, familie, buren, vrienden, collega's, media, sociale en culturele waarden en normen).

Gezondheid: gedeelde verantwoordelijkheid

Mensen kunnen dus een grote impact hebben op de eigen gezondheid door het al dan niet maken van gezonde keuzes wat betreft hun leefstijl. Maar daarnaast kan de gezondheid ook beïnvloed worden door factoren en actoren van buitenaf, waarbij ook 'werk' een bepalende factor kan zijn door de werkomgeving en de kwaliteit van het werk.

We kunnen dus stellen dat de gezondheid van mensen en dus de mate waarin mensen aan het werk kunnen (blijven), een gedeelde verantwoordelijkheid is. Vanuit hun ondersteunende en sturende rol hebben werkgevers en andere arbeidsmarktactoren, dienstverleners in (bedrijfs-)gezondheidszorg en overheden op macroniveau een belangrijk impact op een gezond leven.

Werken voorkomt ziekte

Werk hebben is een van de belangrijkste buffers tegen socio-economische problemen

Wanneer we het hebben over 'werk' en 'werkomgeving' zien we nog een andere belangrijke impact op onze gezondheid. Werk zorgt immers voor een inkomen. Dat inkomen zorgt ervoor dat we niet in armoede leven en meer en beter voor onszelf kunnen zorgen.

Cijfers tonen een belangrijke link tussen socio-economische status en gezondheid aan. Het start al bij de opleiding die iemand heeft genoten. Zo leeft een man met een diploma lager onderwijs gemiddeld 15 jaar minder in goede gezondheid dan een man met een diploma hoger onderwijs. Naast opleidingsniveau spelen ook beperkte gezondheidsvaardigheden, een onstabiel of laag inkomen, een weinig aantrekkelijke arbeidssituatie,... als risicofactoren die mensen maatschappelijk kwetsbaar maken. Hoe meer risicofactoren iemand combineert (en cumuleert), hoe groter de kans dat die persoon in een maatschappelijk kwetsbare situatie zit. De kans op een goede gezondheid neemt dus steeds meer af naarmate je in een minder geprivilegieerde situatie zit.

Werk hebben is dus een van de belangrijkste buffers tegen socio-economische problemen. Dit komt niet enkel door de financiële voordelen van werk, maar wordt ook bepaald door de sociale en culturele invloeden van werken. Zo bepalen collega's mee je referentiekader en normen, zijn ze je netwerk om op te steunen en haal je zingeving uit je werk. Niet in armoede leven is dan op zijn beurt een van de buffers tegen gezondheidsklachten en zorgt ervoor dat je op een meer constructieve manier kan omgaan met gezondheidsklachten.

Waarom gezond werken belangrijk is

Het is duidelijk dat gezondheid mee bepaald wordt door het al dan niet hebben en houden van werk. Want werk heeft een positieve invloed op de mentale en fysieke gezondheid van mensen: werkenden voelen zich doorgaans gezonder en meer tevreden dan niet-werkenden. Deze vaststelling geldt niet alleen voor gezonde mensen in de beroepsactieve leeftijd, maar ook voor vele werkende mensen met een beperking, voor de meeste werkende mensen met veelvoorkomende (mentale) gezondheidsproblemen en werkende mensen in invaliditeit. In het algemeen betekent dit dat zoveel mogelijk mensen in het arbeidsproces zouden moeten betrokken zijn of worden.

Omgekeerd, wanneer men spreekt over langer werken en tevreden werknemers dan vormt een goede gezondheid de basis. Algemene gezondheid en functionele capaciteit van werknemers heeft immers grote impact op het werkvermogen. Net zoals gezondheidsproblemen ervoor zorgen dat werknemers (te) vroeg stoppen met werken, zorgt een goede gezondheid er dus voor dat werknemers zich meer betrokken voelen bij hun job en hun bedrijf. Dit komt uiteraard hun engagement en tevredenheid ten goede.

Werken maakt dus gezond, en gezonde werknemers werken productiever. Maar dat werk moet dan wel 'werkbaar' zijn. Om de werkzaamheidsgraad te verhogen en mensen aan het werk te houden, is ook een goede kwaliteit van de arbeid nodig. Uit de werkbaarheidsmonitor (2019) bij werknemers blijkt dat 50% van alle werknemers in Vlaanderen wél met één of meerdere werkbaarheidsproblemen kampt. Werkstress (psychische vermoeidheid) is het grootste knelpunt voor de werkbaarheid van de job, gevolgd door welbevinden op het werk (werkbetrokkenheid en motivatie). Daar is dus nog werk aan de winkel.