Gezondheidsbevordering op het werk kan er mee voor zorgen dat werknemers niet uitvallen wegens ziekte. Deze strategie heeft immers tot doel om mensen te 'empoweren' om de eigen gezondheid in handen te nemen. Het versterken van de gezondheidscompetenties van mensen en het creëren van een (werk-)omgeving die gezondheid ondersteunt, staan hierbij centraal. Hoe begin je daar nu aan?
(Proportionele) gezondheidsbevordering als (bedrijfs-)strategie
Het staat uiteraard buiten kijf dat de werkomgeving op zich gezond moet zijn. Een gezonde werkplek is volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een werkplek waar werknemers, leidinggevenden en managers samenwerken om de gezondheid, veiligheid en het welzijn van alle werknemers te verbeteren. Het is ook een plek die rekening houdt met duurzaamheid en de rol van de onderneming in de maatschappij.
het gezondheidsbeleid en de daaraan gekoppelde acties binnen een onderneming richten zich best naar alle werknemers. De gezondheid van werknemers op een geïntegreerde manier veranderen brengt meer op dan afzonderlijke en nauwer gerichte programma's. Onderzoek toont immers aan dat een geïntegreerde benadering rond gezondheid een groot aantal voordelen heeft: werknemers stellen vaker en sneller het gewenste gedrag, werken veiliger en zijn minder arbeidsongeschikt. Een geïntegreerde aanpak is meer kosteneffectief, en verbetert de globale gezondheid, het welbevinden en de veerkracht van werknemers.
Naargelang de kwetsbaarheid van werknemers kan de intensiteit van bepaalde gezondheidsacties wel verhoogd worden. Dit wordt proportioneel universalisme genoemd. Zo besliste een onderneming bijvoorbeeld om vervoer te voorzien voor sportactiviteiten na de werkuren. Vervoer kan immers een drempel vormen voor sommige werknemers om hieraan deel te nemen. Een andere onderneming zocht binnen de verschillende ploegen naar sleutelfiguren die een goede band hebben met alle collega's. Zij werden gevraagd om ambassadeurs te zijn en hun collega's uit te dagen om 10.000 stappen per dag te zetten. De collega's werden zowel door hen persoonlijk aangesproken, als via posters.
Het persoonlijk aanspreken van werknemers is in dit opzicht de 'extra mile' of het 'proportionele' aspect binnen de actie die naar alle werknemers gericht was. Door persoonlijk aan te spreken wordt een drempel weggenomen: enkel posters gebruiken is onvoldoende om kwetsbare werknemers te bereiken. Een derde onderneming werkte met pictogrammen om de communicatie over het gezondheidsbeleid begrijpbaar te maken voor anderstalige werknemers. De boodschap blijft voor alle werknemers dezelfde, maar voor anderstaligen wordt extra moeite gedaan om een duidelijke boodschap te brengen (= proportioneel aspect).
Voordelen van gezondheidsbevordering op het werk
Het 'Healthy Workplace Framework and Model' van de WHO lijst een aantal belangrijke elementen op voor het bereiken van resultaten op het vlak van gezondheidsbevordering op de werkvloer. Een belangrijk element is het combineren van (individuele) gedrags- én omgevingsinterventies om tot het grootste gezondheidsbevorderende effect te kunnen komen. Daarnaast zijn het betrekken van medewerkers bij het nemen van initiatieven, een visie op lange termijn en een procesmatige aanpak noodzakelijk.
Hoewel effecten van gezondheidsdbevorderende interventies moeilijk en vaak pas op lange termijn aan te tonen zijn, zijn volgende belangrijke interventieresultaten gevonden:
- Gezondheidsvoordelen: toename van fysieke activiteit, verbeterde voedingsgewoonten, stoppen met roken, matigen van alcoholconsumptie, verbeterde cholesterol, verlaging bloeddruk, vermindering van stressniveaus.
- Economische voordelen: verbeterde gezondheidsstatus (en dus verlaging van gezondheidszorgkosten als deze (gedeeltelijk) door werkgever betaald worden), verbetering van de werkcultuur en -organisatie, verhoogde motivatie voor werknemers, betere kwaliteit van werk, hogere productiviteit, vermindering van verwondingen en werkgerelateerde ongelukken, afname absenteïsme, nieuwe werknemers worden makkelijker aangeworven en de werknemers zullen minder snel weggaan (retentie van talent), kostenbeheersing en winstoptimalisatie voor het bedrijf, verbetering van het bedrijfsimago en industriële relaties (Proper et al., 2012).
Gezondheidsbeleid maken: hoe doe je dat nu in de praktijk?
De kadermethodiek Gezond Werken van het Vlaams Instituut Gezond Leven biedt een frame voor de uitbouw van een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid op het werk. Hiervoor zijn verschillende beleidsinstrumenten beschikbaar op www.gezondwerken.be, met name het 7-stappenplan, de gezondheidsmatrix en het spinnenwebmodel.
Een gezondheidsbeleid op het werk is een beleid dat systematisch een werkomgeving creëert die een gezonde leefstijl toelaat en stimuleert. De nadruk ligt op het motiveren en/of ondersteunen van de medewerkers bij een gezonde keuze.
Gezondheidsmatrix
Wanneer een onderneming gezondheidsacties uitwerkt, is het belangrijk om na te gaan of de acties gericht zijn op verschillende niveaus (individu, afdeling of team, bedrijf/organisatie en omgeving buiten het bedrijf). Door bij de keuze en uitwerking van je acties rekening te houden met verschillende strategieën, kun je waarschijnlijk toch een diverse groep medewerkers warm maken omdat je zo inzet op verschillende determinanten van gedrag. De verschillende niveaus en strategieën kunnen zichtbaar gemaakt worden in een matrixmodel, met name de gezondheidsmatrix. Deze matrix kan gebruikt worden voor:
- de interventarisatie van de bestaande bedrijfspraktijken over gezondheidsthema's;
- de noodzakelijke acties voor een geïntegreerde werking over een bepaald gezondheidsthema.
Aan de hand van onderstaande gezondheidsmatrix kan elke onderneming een gezondheidsbeleid op maat ontwikkelen, waarbij gestreefd wordt naar een mix aan acties.
Het 7-stappenplan
Het 7-stappenplan vormt een leidraad om een gezondheidsbeleid procesmatig te verankeren in de bedrijfsstructuur en zo tot duurzame resultaten te komen. Het is een klassiek changemanagement proces dat chronologisch opgesteld is en een goede fundering van een gezondheidsbeleid biedt binnen de werkomgeving.
Draagvlak creëren vormt daarbij een eerste belangrijke stap. Want als je de mensen niet mee hebt, dan krijg je nul resultaat. Het inzetten van ambassadeurs, werknemers die een voorbeeldrol opnemen, kan daarbij helpen.
Om de vorderingen in kaart te kunnen brengen, is het belangrijk om de beginsituatie te kennen. Meten is weten. Wat is de foto van vandaag en wat wil je graag anders zien? Op basis daarvan kun je gericht prioriteiten en doelstellingen afbakenen, met daaraan gekoppeld doelgerichte acties. Hou het daarbij niet bij woorden alleen. Voer de acties uit op een structurele manier. Voorzie een evaluatiemoment om in kaart te brengen welke impact de acties hebben om de doelstellingen te halen. Als acties werken, versterk ze, wanneer acties niet werken, stel ze dan bij. Acties die de beste resultaten opleveren, moeten opgewaardeerd worden en mogen zeker niet zomaar op zich staan. Ze worden best structureel verankerd in de bedrijfsstrategie en -filosofie.
De aanpak is opbouwend: de overgang naar een volgende stap betekent niet dat de vorige stappen geen aandacht meer verdienen. Zo blijft bijvoorbeeld het behouden van een draagvlak cruciaal doorheen het hele proces. Spring gerust wat vooruit en achteruit.
Gezondheisbeleid maken: hoe doe je dat nu in de praktijk?
Het spinnenwebmodel
Tot slot bepaalt het spinnenwebmodel of het gezondheidsbeleid al dan niet een succes wordt. Het groepeert een aantal factoren die de slaagkansen van het gezondheidsbeleid kunnen verhogen.
Visie: is er een visie op het gezondheidsbeleid?
Een sterk preventief gezondheidsbeleid vertrekt vanuit een duidelijke en gedragen visie. De visie geeft richting aan alle betrokkenen en biedt een houvast om activiteiten rond gezondheid af te toetsen. Hou met het opstellen van een visie rekening met de waarden en de diversiteit in je onderneming. Laat de visie aansluiten bij het beleid rond preventie, welzijn, HR, mobiliteit of duurzaamheid.
Om de kennis en gedragenheid van de visie te vergroten, stel je de visie op samen met de medewerkers en enkele belangrijke sleutelfiguren. Idealiter zorgt de directie voor aansluiting bij de strategische bedrijfsdoelstellingen van de onderneming.
Communicatie: communiceren jullie zowel intern als extern over het gezondheidsbeleid?
Een goede communicatie brengt jullie gezondheidsbeleid echt tot leven. Laat medewerkers en directie weten waar je mee bezig bent, welke keuzes jullie maken en waarom. Betrek eventueel de communicatieverantwoordelijke bij de werkgroep. Denk goed na over een visuele identiteit en hoe je de medewerkers het best kunt bereiken. Zoek naar een passend communicatiekanaal waarbij de medewerkers input kunnen leveren. Een mix van communicatiekanalen (intranet, mail, ad valvas, Facebook, Whatsapp-groep,...) geeft je boodschap meer impact.
Vergeet zeker de directe leidinggevende niet: zij staan het dichtst bij de medewerkers. Of zet collega's die een goede band hebben met veel medewerkers in als ambassadeurs. Medewerkers worden het best overtuigd door hun collega's.
Denk ook na over de boodschap die je wilt brengen. Gezondheid is iets positiefs en leuks. Probeer dit ook uit te stralen om medewerkers te enthousiasmeren. Een enthousiaste collega of enthousiast beeld zegt meer dan 1.000 woorden. Na elke actie kan je beknopt communiceren met tekst én beeld. Zo kan je niet-deelnemende medewerkers enthousiast maken voor een volgende activiteit en je beleid.
Participatie: betrekken jullie de medewerkers, leidinggevenden en directie bij de uitbouw van het gezondheidsbeleid?
Betrek medewerkers, leidinggevenden én directie bij de uitbouw van een gezondheidsbeleid. Zoek afhankelijk van je doelgroep naar geschikte werkvormen. Dit kan een nieuwe werkgroep zijn of een agendapunt binnen het CPBW of tijdens een informeel moment aan de koffieautomaat of tijdens de lunch. Durf ook kritische mensen of niet voor de hand liggende sleutelfiguren uit te nodigen of aan te spreken. Een andere kijk van bijvoorbeeld bepaalde leidinggevenden, communicatie-, opleidings- en kwaliteitsverantwoordelijken, logistiek personeel of de aankoopdienst kan nieuwe inzichten of ideeën genereren.
Een preventief gezondheidsbeleid voelt voor de medewerkers vaak beperkend aan: ze mogen bijvoorbeeld geen frisdrank meer drinken of worden verplicht verder naar de printer te stappen. Wanneer de medewerkers overvallen worden met acties rond gezondheid en ze de achtergrond niet kennen, zullen ze zich afvragen of er een verborgen agenda is. Dat is een normale reactie.
Probeer daarom van bij de start je medewerkers te betrekken en goed het belang van het beleid voor hun gezondheid toe te lichten. Geef aan dat je dit samen met hen wil uitwerken. Laat hen meedenken, meepraten, meewerken en mee beslissen in een werkgroep. Zo worden ze mede-eigenaar van het gezondheidsbeleid.
Hetzelfde geldt voor de leidinggevenden: zij kunnen een belangrijke schakel zijn. Informeer en sensibiliseer daarom de leidinggevenden over het belang van gezondheid en gezondheidsbevorderende acties. Zo maak je hen bewust en vergroot je het draagvlak om actie te ondernemen, te promoten en te ondersteunen. Gebruik hen eventueel als sleutelfiguren in je communicatie. Hun voorbeeld kan anderen aanzetten tot actie.
Samenwerking: is er een goede interne samenwerking? Werken jullie samen met externe partners?
Voor (grote) ondernemingen is het vaak een uitdaging om iedere medewerker, leidinggevende, afdeling en elk lid van het directieteam mee te krijgen. Alle neuzen in dezelfde richting krijgen, vraagt een nauwe en goede interne samenwerking. Hou hierbij rekening dat iedere afdeling een eigen agenda heeft of kan hebben in dit verhaal.
Een gezonde cultuur of dito gezondheidsbeleid krijg je niet van vandaag op morgen. Dit duurt enkele jaren. Je kan je hierbij laten bijstaan door coaches die speciaal opgeleid zijn om ondernemingen te ondersteunen in het opzetten van een geïntegreerd gezondheidsbeleid. Samenwerken met externen werkt motiverend, vergroot de kans op effectiviteit en geeft je bovendien inspiratie.
Zorg dat alles op elkaar afgestemd is. Een onderneming die gezonde voeding promoot, heeft tijdens een personeelsfeest/vergadering ook oog voor gezonde voeding of geeft een gezond cadeau als bedrijfsgeschenk. Dit versterkt het gevoerde beleid. Wees dus consistent in je aankoopbeleid voor je eigen medewerkers en partners.
Daarnaast sta je er niet alleen voor. Heb je al eens nagedacht over een samenwerking met een ander bedrijf, het bedrijventerrein of met je lokale overheid? Dat kan inspirerend werken. Samenwerking zorgt ervoor dat meer kennis en middelen gegenereerd en gedeeld kunnen worden.
Deskundigheid: voelt de werkgroep/het team zich deskundig om rond gezondheid te werken?
Je onderneming beschikt misschien al over deskundigheid die je kunt gebruiken om een succesvol gezondheidsbeleid uit te bouwen. Pols zeker eens naar de ervaringen van je collega's. Misschien zijn er collega's die een opleiding hebben genoten als gezondheidscoach of diëtiste? Of misschien zijn er medewerkers in hun vrije tijd met gezondheid bezig? Betrek ook zeker medewerkers met sterke communicatieve vaardigheden en leiderschapscapaciteiten in je werkgroep/team. Breng daarom de deskundigheid van je team in kaart.
Heb je het gevoel dat je team kennis tekortkomt om optimaal aan het gezondheidsbeleid te werken? Je kan je team op verschillende manieren deskundiger maken:
- Organiseer een ervaringsuitwisseling met een andere onderneming of luister bij de sectorconsulenten van je vormingsfonds of externe dienst voor preventie wat mogelijk is.
- Bekijk het vormingsaanbod van www.gezondlevenacademie.be of de module gezondheid van Prebes of andere commerciële partners.
Leiderschap: is er een verantwoordelijke voor het gezondheidsbeleid? Krijg je steun van je team en het management?
Voor de continuïteit is het belangrijk dat er een trekker of verantwoordelijke is om het gezondheidsbeleid vorm te geven. Dit kan één persoon of een duobaan zijn. De trekker(s) word(en)t het best aangeduid door de werkgroep en krijg(en)t de steun en het mandaat van het management en de medewerkers om aan de slag te gaan.
Tijd en middelen: zijn er voldoende tijd en middelen om aan het gezondheidsbeleid te werken?
Je wil misschien de omgeving aanpassen, fruitmanden of bedrijfsfietsen aanbieden, een logo laten ontwerpen of een specialist uitnodigen. Dat vraagt tijd en middelen. Ook een werkgroep opzetten en iedereen betrekken om draagvlak te creëren vraagt tijd en inzet. Ga in gesprek met het management om de mogelijkheden te bekijken. Is er budget voorzien? Kan iemand een paar uur vrijgesteld worden om aan het gezondheidsbeleid te werken, mag er een werkgroep opgestart worden binnen de werkuren of gebruik je het CPBW eventueel aangevuld met bepaalde sleutelfiguren als overlegorgaan?
Toch even een kanttekening: een beleid uitwerken moet niet noodzakelijk veel geld kosten. Het is natuurlijk gemakkelijker als je over voldoende tijd en middelen beschikt, maar ook met een beperkt budget kan je acties ondernemen. Bekijk daarom zeker de website van gezondwerken.be en gezondleven.be die boordevol gratis kant-en-klare tips en methodieken staan.
Check het sectorale opleidingsaanbod of bepaalde projecten en fondsen zoals het pendelfonds voor financiële stimuli. Er zijn ook fiscale voordelen, bijvoorbeeld bij het aankopen van fruitmanden en bedrijfsfietsen.
Aan de slag
Formuleer (bij voorkeur) doelstellingen voor de succesfactoren waar er nog te weinig op ingezet wordt.
Ad-hoc-acties en tips
Een onderneming die gezonde voeding promoot, heeft tijdens een personeelsfeest of vergadering ook oog voor gezonde voeding
Naast deze algemene aanpak is het uiteraard ook mogelijk om meteen in te zoomen op bepaalde gezondheidsthema's en daarmee onmiddellijk aan de slag te gaan.
Op gezondwerken.be vind je tal van methodieken, materialen, campagnes of acties die inspiratie kunnen bieden, zoals 'Wisselwerken', 'No Steps No Glory', 'Bewegen Op Verwijzing', kant-en-klare nudging- en communicatiematerialen, richtlijnen voor een gezond en duurzaam voedingsaanbod, een stappenplan voor rookvrije terreinen of groepscursus stoppen met roeken, Team(Veer)Kracht,... Ondernemingen kunnen zelfstandig aan de slag met de info op www.gezondwerken.be of kunnen een beroep doen op het opleidingsaanbod op de Gezond Leven Academie en dienstverlening.
TIP
Werkgevers kunnen een beroep doen op tal van aanbieders en bronnen voor ondersteuning. Het is daarbij soms een uitdaging om kwaliteitsvolle aanbieders of maatwerk te herkennen. Het infopunt geïntegreerd welzijnsbeleid probeert hieraan tegemoet te komen en tracht werkgevers wegwijs te maken in maatregelen, programma's en activiteiten om werkgerelateerde veiligheids- en gezondheidsrisico's te voorkomen, en om het welzijn en de gezondheid van de werknemer in al zijn aspecten te verbeteren. Het gezondheidsbeleid kan dus best gezien worden als een aanvulling op het welzijns- en HR-beleid van de onderneming en staat, net zoals andere thema's, niet op zichzelf.
