Ontdek waar duurzaam ondernemen in essentie over gaat

Tekst Sam De Kegel – foto Wim Kempenaers

Voka Oost-Vlaanderen is al sinds 1997 druk doende met duurzaamheid via het Milieucharter en nadien het VCDO. Terwijl duurzaam ondernemen in de jaren 90 pionieren was, zie je dat het nu bij bijna elk bedrijf top of mind is?

Katrien Moens: “Bij allemaal durf ik niet te beweren, maar bij zij die deelnemen aan ons charter mag ik veronderstellen van wel. In 1997 weet ik zelfs niet of het woord duurzaamheid al überhaupt gebruikt werd. We spraken toen over milieuzorg. Vandaag is de planet-pijler slechts één component van duurzaam ondernemen. Het people- en prosperity-luik zijn er later aan toegevoegd.” 

Hoe ga je de echt duurzame jongens onderscheiden van de mooipraters? Vandaag valt in bijna elk interview het woord duurzaamheid… 

Jensen Vercamer: “Wij zien heel weinig greenwashers. Greenwashing is echt bewust liegen over bepaalde zaken. Denk aan de Volkswagen Dieselgate, waarbij men zei dat de stikstofoxiden (NOx) en CO2 gigantisch daalden, terwijl dat helemaal niet zo was.”

Maarten Dheedene: “Er wordt veel gegoocheld met de term ‘greenwashing’. Soms durven bedrijven zelfs niet communiceren rond hun duurzame initiatieven omdat ze het gevoel hebben dat ze nog niet voldoende doen of omdat ze bang zijn om van de media het verwijt te krijgen dat ze zich bezondigen aan greenwashing. De deelnemers aan het VCDO krijgen van ons handvaten om eerlijk en gefaseerd te communiceren.” 

Jensen: “Als je een duurzame inspanning levert, mag je daarover transparant communiceren. Niemand kan de wereld veranderen, maar je kan ze wel stapje voor stapje verbeteren.” 

En eerlijk zijn betekent toegeven dat er vaak nog veel werk aan de winkel is…

Katrien: “Absoluut. Je hebt natuurlijk bedrijven die er 100% van overtuigd zijn dat ze sterk inzetten op duurzaamheid, maar die achteraf, nadat ze deelnamen aan ons charter zeggen: ‘We dachten dat we heel goed bezig waren, maar jullie hebben ons weer even met beide voetjes op de grond gezet.’
De bedrijfsrealiteit is natuurlijk complex. Je kan klanten maximaal proberen overtuigen van de duurzame aspecten van je product, maar je bent niet de enige toeleverancier en je moet opletten dat je jezelf niet uit de markt prijst. Als je bijvoorbeeld reinigingsmiddelen verkoopt, kan je er wel voor zorgen dat je via heldere communicatie je klanten ‘opvoedt’ om niet te overdoseren. Maar ook dat is een enorme uitdaging als fabrikant: hoe zorg je ervoor dat je klanten niet te veel van je product gebruiken? Tussen wat je denkt als burger en wat je doet als consument gaapt vaak een grote kloof.” 

Bij duurzaamheid wordt vaak gesproken over de 80-20-regel waarbij je op 80% van jouw corebusiness gaat verduurzamen, 20% kan dan gaan over acties die in de marge liggen, denk aan bijenkorven of groene buffers?

Jensen: “We vragen aan de deelnemende bedrijven om jaarlijks een concreet actieplan te maken. Als we zien dat 80% van wat ze voorstellen niet in hun corebusiness zit, dan proberen we dat meer te draaien naar die corebusiness.” 

Betekent dit concreet dat bijvoorbeeld een brouwerij duurzame grondstoffen integreert in het productieproces, water energie-efficiënt inzet en hergebruikt, transportkilometers probeert te beperken, etc…?

Katrien: Klopt. De uitdaging is om zowel te verduurzamen in je product en het productieproces als in de aanvoer van grondstoffen tot en met de logistiek. Veel hangt natuurlijk af van het soort activiteit dat je doet. In sommige sectoren is verduurzamen veel moeilijker, maar je kan altijd stappen zetten.”

Maarten: “Het is niet omdat je staal produceert, dat an sich een product is met een vervuilend productieproces, dat je het niet zo duurzaam mogelijk kunt produceren, wat ArcelorMittal perfect aantoont.” 
Katrien: “Het is soms heel moeilijk om in je product zelf te gaan verduurzamen omdat je geconfronteerd wordt met je klanten en/of de eindconsument die je moet overtuigen.”

Maarten: “Je kan bijvoorbeeld in je productiecyclus de CO2-uitstoot met 20% verminderen, maar als de eindprijs daardoor 10% hoger is en de klant is niet bereid daarvoor te betalen, dan heb je een probleem.” 

Is het voor dienstverlenende bedrijven nog moeilijker om te verduurzamen?

Maarten: “Duurzaamheid is veel meer dan enkel de impact op het milieu, ook de impact op je werknemers en op al jouw stakeholders is belangrijk. Denk aan levenslang leren, inclusie, diversiteit op de werkvloer,…”

Katrien: “Zeker. Duurzaamheid gaat niet enkel over planet, maar ook over people, prosperity, peace en partnerships.” 

Jensen: “Sollicitanten zijn steeds meer op zoek naar bedrijven die een positieve impact realiseren op vele domeinen.”

Katrien: “Mensen willen steeds vaker in een bedrijf werken waar ze het gevoel hebben dat ze ‘iets goeds’ doen, maatschappelijk relevant zijn. De verwachtingen naar bedrijven zijn op dat vlak in tien jaar tijd helemaal anders geworden.” 

Wat als je activiteit in essentie niet duurzaam is? Denk bijvoorbeeld aan copy centers die papier printen. Hoe kunnen die verduurzamen?

Katrien: “Bedrijven in die sector weten dat ze zullen moeten veranderen. Want wat zal er binnen tien jaar nog geprint worden? Ook papierfabrieken en krantendrukkerijen moeten daar over nadenken. Kijk in onze regio naar Bolton Copy dat nu GroenDruk heet. Dat bedrijf is beginnen diversifiëren in activiteiten en het zet ook fietskoeriers in. Eigenlijk komt het erop neer dat duurzaamheid altijd in je strategie moet zitten die bovendien lang genoeg vooruit kijkt. Nu, sommige bedrijven kijken twintig jaar vooruit, voor andere is drie jaar al lange termijn (knipoog). Huidige investeringen moeten ook afgetoetst worden aan die langetermijnstrategie, een enorme uitdaging. Als de return on investment slechts twee jaar mag zijn, kan je op sommige projecten niet duurzaam worden.” 

Maarten: “Dat is een uitdaging voor ons: hoe ver durf je een bedrijf laten vooruit kijken en hoe ver durven ze zelf doelstellingen formuleren op 15 of 20 jaar zonder dat ze weten dat ze die ooit zullen kunnen realiseren.” 

Katrien: “ArcelorMittal wil tegen 2050 klimaatneutraal worden, maar zal sowieso ook tussendoelen zetten, want je kan nooit perfect inschatten welke nieuwe ontwikkelingen er de komende tien jaar zullen doorbreken.” 

Leggen jullie bij startende deelnemers de lat soms bewust iets lager?

Katrien: “Ja. Veel bedrijven die nu instappen in VCDO staan al ver, maar als dat niet zo is, zeggen we bewust: ‘Let op, zet uw doelen niet te hoog in het begin. Maak ze haalbaar want enkel dan krijg je een positieve flow. Een van de grote voordelen van ons charter is dat we het kunnen aanpassen aan het niveau van het bedrijf. En sommige scoren fantastisch op de planet-poot, maar hebben nog veel werk aan de people-poot. Of omgekeerd.” 

Hoe betrek je alle medewerkers in die verduurzaming?

Katrien: “De belangrijkste tip die we graag meegeven is om binnen de verschillende afdelingen of teams een oproep te doen naar acties of projecten die kunnen meegenomen worden in het charter. Dat werkt heel goed. Die teams komen ook op het einde van de rit – als ze hun VCDO moeten verdedigen – hun actie toelichten. De betrokkenheid verhoogt enorm als ideeën van de werkvloer komen en niet enkel top-down.” 

Maarten: “Daarnaast is transparantie key. Draag je strategische doelstellingen continu transparant uit en blijf ze herhalen naar alle medewerkers.” 

Is duurzaamheid niet in essentie gewoon een efficiëntieoefening, bijvoorbeeld meer bier maken met minder water, zodat je harde euro’s bespaart?

Jensen: “Uiteraard, zeker wat het planet-luik betreft. Het people-luik meten is veel moeilijker. Hoe meet je of je werknemers veel gelukkiger zijn dan voorheen, dat is zo moeilijk.” 

Katrien: “Ik geef één keer per jaar een gastcollege in Kortrijk. Op het einde van zo’n les zei een van de studenten: ‘Dus eigenlijk is duurzaam ondernemen gewoon gezond boerenverstand?’ Daar komt het inderdaad op neer: zaken in vraag stellen, kritisch nadenken en je gezond verstand gebruiken. Verduurzamen is geen rocket science, maar je moet weten waar je naartoe wil.”

Hoe belangrijk is LCA oftewel life cycle analysis?

Katrien: “LCA is de analyse van een product, vanaf de grondstoffen- en ontwerpfase tot na de levensloop, zodat het product gemakkelijk demonteerbaar, herbruikbaar en/of recycleerbaar is. Eén randbemerking: enkel als LCA’s op dezelfde manier zijn gemaakt, kan je producten met elkaar vergelijken. LCA’s zijn trouwens niet nieuw. In de jaren 80 al werd er al een LCA van glazen en kunststofflessen gemaakt. (fijntjes) Toen moest je vooral weten wie de opdracht gegeven had, want zo kende je het resultaat.”

Maarten: “LCA is wel een belangrijke voedingsbron voor de verdere uitbouw van de circulaire economie.”
Jensen: “Een klein voorbeeld: elke producent van broeken geeft extra knopen mee, terwijl die nadien meestal in de vuilnisemmer belanden. Je kan dit als producent kritisch in vraag stellen, die knopen niet meer meeleveren en daarover communiceren. Maar ook je broek moet natuurlijk duurzaam zijn.” 

Katrien: “Je kan je ook de vraag stellen of je om de zes weken een volledig nieuwe collectie duurzaam op de markt kan brengen, zoals nu de regel is in fast fashion…” 

Ook het wetgevend kader met de Europese Green Deal en de Vlaamse Blue Deal zal een en ander versnellen?

Katrien: “Zeker, ook naar communicatie toe. Duurzaamheidsverslaggeving wordt vanaf volgend jaar verplicht voor grote bedrijven, ook als ze niet beursgenoteerd zijn.”

Maarten: “We zijn wel geen doemdenkers als het gaat over klimaatverandering. We geloven vooral heel sterk dat bedrijven een deel van de oplossing kunnen en zullen zijn. Een groot deel van de inspanningen gebeurt vandaag vooral in de industrie en niet zozeer bij de huishoudens.”

Katrien: “De industrie zal er ook voor zorgen dat de huishoudens duurzamer zullen worden. Het is een wisselwerking. Het is jammer dat bedrijven vooral negatief in het nieuws komen, terwijl ze vaak pionieren. De pers leeft te veel op negatief nieuws. Het is ook een kwestie van voortschrijdend inzicht. Je mag nooit zaken uit het verleden beoordelen met de kennis, de normen en de waarden die we nu hebben. Asbest werd in de vorige eeuw massaal gebruikt en nu gelukkig niet meer. Maar laat dat geen rem zijn op innovatie. Als je het voorzorgsprincipe te strak toepast, kan je helemaal niet meer innoveren of zelfs niet meer leven. Tot slot, CO2-uitstoot is een mondiaal probleem dat we mondiaal moeten aanpakken. Als je hier een staalreus à la ArcelorMittal zou sluiten, gaan we nog veel meer milieuonvriendelijk staal uit China importeren.” 

(lees verder onder de foto)

Moeten we ook leren leven met paradoxen: als je ergens een duurzame innovatie doet, kan dat ergens anders een negatieve impact hebben?

Katrien: “Inderdaad. Als je de luchtzuivering wil verbeteren, heb je daar energie voor nodig. Of als je water zuivert, creëer je afvalstoffen. Alles hangt aan elkaar.” 

Jensen: “Klopt, maar je kan altijd actie ondernemen. Die paradoxen zijn er nu eenmaal altijd als je rond duurzaamheid werkt. Als een brouwerij minder water wil verbruiken om zijn bier te produceren, kan je het reinigingswater reduceren van 20% naar 10%, maar de persoon die de installaties moet reinigen met de helft zoveel water zal niet tevreden zijn en de hygiëne van de installaties kan erop achteruitgaan.” 

Katrien: “Voor elke investering of actie kijk je best naar de impact op elk van de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s). Op sommige zal die impact negatief zijn, op andere positief. Kijk dus naar het totaalplaatje, maak een afweging en beslis.”