België hoort momenteel bij de sterkere groeiers van Europa, maar onder de waterlijn zijn er toch duidelijke barsten.
De Belgische economie hield het voorbije jaar opmerkelijk goed stand. De totale economische activiteit lag eind 2023 1,5% hoger dan een jaar eerder. Daarmee hoort België bij de sterkere groeiers van Europa.
Onder de waterlijn zijn er toch duidelijke barsten in dit ‘groeiverhaal’. Hier zijn tien waarschuwingssignalen voor onze economie:
1. Ongeruste ondernemers
Uit onze Voka-enquête van begin maart bij 1.600 Vlaamse ondernemers blijkt dat die zich grote zorgen maken over de huidige economische situatie, en bovendien geen beterschap verwachten in de komende 12 maanden.
En nog erger, amper één op drie deelnemers aan de enquête geeft aan dat ze België zien als een interessante plaats om te blijven ondernemen en investeren. Daaruit blijkt een opmerkelijk pessimisme dat nefast kan zijn voor ons toekomstig economisch potentieel.
2. Export onder druk
Onze export staat al geruime tijd onder druk. De laatste maanden lijkt de activiteit wat te stagneren, weliswaar op een relatief laag niveau. Eind 2023 lag het volume van de Belgische export 13,3% onder het niveau van een jaar eerder. Export blijft sowieso een belangrijke motor van onze economie, zodat die negatieve cijfers een belangrijk alarmsignaal zijn.
3. Afnemend marktaandeel op internationale markten
De sterkere loonstijging in ons land dan in de buurlanden via de automatische loonindexering en de energieprijzen die in Europa structureel hoger blijven dan in de rest van de wereld tastten de concurrentiepositie van onze bedrijven aan. Volgens de jongste ramingen van het Planbureau kijken de Belgische exporteurs in de periode 2021-2029 aan tegen een verlies aan marktaandeel op de internationale markten van bijna 10%.
4. Lage capaciteitsbezetting in de industrie
In grote delen van Europa staat de industrie onder zware druk. Het feit dat de energieprijzen bij ons veel hoger blijven dan in de VS of in grote delen van Azië impliceert een belangrijke handicap voor de energie-intensieve industrie.
In de hele Belgische industrie ligt de capaciteitsbezettingsgraad vandaag duidelijk onder het langetermijngemiddelde. In sectoren als de chemie, kunststofverwerking en textiel ligt die capaciteitsbezetting vandaag zelfs op het laagste niveau ooit. Dat voorspelt uiteraard weinig goeds voor de investeringen in de sector.
5. Sombere vraagvooruitzichten in de bouw
De bouw is bij uitstek de sector die het gevoeligst is voor renteschommelingen. De eerdere renteverhogingen door de centrale banken hebben ook de hypotheekrentes fors hoger geduwd, en dat weegt vandaag op de activiteit in de bouw.
De vraagvooruitzichten voor de komende maanden in de bouw flirtten eind vorig jaar met historische dieptepunten. De jongste maanden waren daar al prille tekenen van wat beterschap, maar vooralsnog blijven de vooruitzichten vrij somber. Allicht wordt in de markt nu ook wat afgewacht op de komende renteverlagingen.
6. Minder uitzendactiviteit
De arbeidsmarkt houdt voorlopig redelijk goed stand, allicht in belangrijke mate omdat bedrijven al langere tijd geconfronteerd worden met structurele krapte. Toch zijn er ook op die arbeidsmarkt duidelijke signalen van vertraging.
Uitzendactiviteit is het instrument bij uitstek om de schommelingen in activiteit op de arbeidsmarkt te regelen. Die uitzendactiviteit was begin dit jaar teruggevallen tot het laagste niveau sinds begin 2014, en vertoont voorlopig nog geen tekenen van beterschap.
7. Terug hogere inflatie
Onder impuls van ongeziene schommelingen in de energieprijzen spurtte de inflatie in 2022 spectaculair hoger, om vervolgens even snel terug te vallen in 2023. Ondertussen is de impact van die energieprijsschokken uitgewerkt, waardoor de inflatie terug evolueert naar de onderliggende inflatietrend.
Volgens de jongste vooruitzichten zal de Belgische inflatie de rest van het jaar net boven 3% schommelen. Dat impliceert ook een nieuwe loonindexering rond 3% voor 2024. Dat is uiteraard veel lager dan de schok in 2022, maar blijft toch ook hoger dan de ‘normale’ indexering.
8. Dalende winstmarges
De kostenschokken van de voorbije jaren (grondstoffen, energie, loonkosten…) wegen op de winstmarges van de ondernemingen. De meeste van hen kunnen die prijsschokken maar gedeeltelijk doorrekenen in hun verkoopprijzen. De macro-economische indicator van de brutowinstmarge is sinds begin 2023 al met 8% gezakt. Een verdere daling op korte termijn lijkt vandaag het meest waarschijnlijke scenario.
9. Toenemend aantal faillissementen
Sinds corona is het aantal faillissementen in Vlaanderen systematisch aan het toenemen. Dit was in eerste instantie een inhaalbeweging nadat er in de coronajaren uitzonderlijk weinig faillissementen waren (dankzij de overheidsmaatregelen), maar stilaan lijkt er ook meer aan de hand.
De voorbije twaalf maanden gingen in Vlaanderen iets meer dan 6.000 bedrijven failliet, het hoogste niveau in meer dan 15 jaar. En voorlopig lijkt die trend nog niet te keren.
10. Het onhoudbare begrotingstekort
Volgens de recentste vooruitzichten liggen alle Belgische overheden samen op koers voor een begrotingstekort van 5,6% van het bbp tegen het einde van de volgende legislatuur. Rekening houdend met een versnelde inspanning voor defensie loopt dat allicht op tot iets meer dan 6%.
De nieuwe analyse van de Europese Commissie over de houdbaarheid van onze overheidsschuld geeft aan dat een inspanning van 6,7% van het bbp, of 40 miljard in euro’s van vandaag, nodig is om de overheidsschuld op termijn te stabiliseren.
Hoewel dat voorlopig geen echt thema van de campagne lijkt te worden, zal de volgende regering vrij snel aan de bak moeten met inspanningen om het tekort terug een beetje binnen de perken te krijgen. Die inspanningen zullen wegen op de economische activiteit.
Met de nakende ommekeer in de rentecyclus van de centrale banken zit er terug beterschap aan te komen voor de internationale conjunctuurcyclus, maar het is sowieso nog enige tijd wachten voor de effecten daarvan doorkomen. Op korte termijn blijven meerdere alarmsignalen voor de economie op z’n minst op oranje staan.
