Bij de start van het nieuwe jaar buigt Voka - Kamer van Koophandel West-Vlaanderen zich traditioneel over de economische cijfers van West-Vlaanderen.
De West-Vlaamse industrie staat onder druk door een combinatie van hardnekkige uitdagingen. De dalende vraag, hoge loonkosten en een energiehandicap zetten de concurrentiepositie van ondernemingen zwaar onder druk. Daarbovenop zorgen de verstikkende arbeidsmarktkrapte, een tekort aan bedrijventerreinen en de trage vergunningenprocedures voor een rem op de economische ontwikkeling van de provincie.
Voka West-Vlaanderen roept beleidsmakers op om de urgentie van de situatie te erkennen en structurele maatregelen te nemen. Prioriteiten zijn het activeren van de arbeidsreserve, het aantrekken van buitenlands talent, het aanpakken van de schaarste aan bedrijventerreinen en het versnellen van broodnodige investeringen in infrastructuur. “De economische barometer staat stevig op slecht weer”, stelt Bert Mons, gedelegeerd bestuurder van Voka West-Vlaanderen. “Geef onze ondernemers de ruimte en zekerheid om te doen waar ze goed in zijn: groeien, innoveren en werkgelegenheid creëren.”
Via de links hieronder kunt u onze vooruitblik voor 2025 per regio terugvinden:
West-Vlaanderen in cijfers
De voorbije jaren werden ondernemingen geconfronteerd met een opeenstapeling van crisissen: de coronapandemie, een oorlog op het Europese continent, de energiecrisis en daarbovenop een forse loonindexering. Onze bedrijven hebben veerkracht getoond, maar de opeenvolging van uitdagingen eisen hun tol.
De totale omzet van West-Vlaamse bedrijven in de periode van juli 2023 tot en met juni 2024 vertoont een lichte daling van 0,9% ten opzichte van de periode juli 2022 tot en met juni 2023. In het Vlaams Gewest is de terugval nog sterker, met een daling van 1,8%. Wanneer we echter kijken naar de langere termijn, zien we een groei van 32,1% in vergelijking met dezelfde periode in 2018-2019. Toch moeten deze cijfers zéér sterk genuanceerd worden door de aanzienlijke prijsstijgingen van de voorbije jaren, die deze groei relativeren.
Na de coronapandemie en de inflatiecrisis zagen we voor het eerst in lange tijd een stijging in het aantal faillissementen. Deze trend werd het afgelopen jaar niet doorbroken en bleef stabiel. Zo registreerden de West-Vlaamse ondernemingsrechtbanken van januari tot en met november 2024 maar liefst 819 faillissementen. Een stijging van 11,6% ten opzichte van dezelfde periode in 2019 en zelfs 39,5% in vergelijking met 2020. Bij de cijfers van 2020 moet rekening gehouden worden met de beschermingsmaatregelen die de federale regering destijds nam, zoals het ‘moratorium’ om bedrijven met tijdelijke liquiditeitsproblemen te ondersteunen tijdens de COVID-19-crisis.
Net zoals vorig jaar wordt de bouwsector het zwaarst getroffen met 190 faillissementen, goed voor 23,2% van de 819 in de volledige provincie. De horeca volgt op de tweede plaats met 184 faillissementen (22,5%). De op twee na zwaarst getroffen sector is de groot- en detailhandel met 148 faillissementen (18,1%).
De bedrijfsinvesteringen van onze West-Vlaamse ondernemingen kenden in de periode van juli 2023 tot en met juni 2024 een daling van 1,8% ten opzichte van de periode juli 2022 tot en met juni 2023. Dat staat in schril contrast met de groei van 11,7% in de totale bedrijfsinvesteringen binnen het Vlaamse Gewest tijdens dezelfde periode. Op lange termijn toont West-Vlaanderen een stijging van 44,3% ten opzichte van dezelfde periode 2018-2019 en 20,3% tegenover 2019-2020. De tragere investeringsgroei in de provincie wijst op de huidige onzekerheid en terughoudendheid bij ondernemers.
Tot slot het aantal starters in onze provincie: in de eerste jaarhelft van 2024 werden slechts 6.965 nieuwe ondernemingen geregistreerd. Dat betekent een verdere daling van 2,16% ten opzichte van 2023 en maar liefst 24,6% in vergelijking met 2022. De top drie sectoren in de eerste jaarhelft van 2024 zijn 'vrije beroepen, wetenschappelijke en technische activiteiten' met 1.267 starters, 'bouwnijverheid' met 957 starters, en 'groot- en detailhandel' met 912 starters.
Economische vooruitzichten
Volgens het Federaal Planbureau zijn de economische vooruitzichten voor 2025 bescheiden. Bij ongewijzigd beleid zou de Belgische economie met slechts 1,3% groeien, wat zou leiden tot respectievelijk 16.000 en 25.000 nieuwe banen. De werkgelegenheidsgraad zou daarbij amper stijgen. De economische barometer staat stevig op slecht weer en blijft daar ook hangen, zo bevestigt een recente Voka-enquête bij 200 West-Vlaamse bedrijven, uitgevoerd begin december 2024.
De economische malaise en de ongerustheid bij de ondernemingen neemt toe. Meer dan 6 op de 10 bedrijven geeft aan dat de economische situatie negatief tot zeer negatief is; 7 op de 10 geeft aan dat de orders onder de normale niveaus zitten; 2 op de 5 doet vandaag al een beroep op het stelsel van tijdelijke werkloosheid en 1 op de 5 overweegt in de komende zes maanden een herstructurering door te voeren.
Het economisch slecht weer is het meest voelbaar in de industrie, waar de energiehandicap één van de grootste bedreigingen vormt. Bedrijven betalen aanzienlijk hogere energieprijzen dan concurrenten wereldwijd. Naast de energieproblematiek kampen ondernemingen ook met stijgende loonkosten, administratieve lasten en een dalende vraag. Voor veel ondernemingen zat er daarom het afgelopen jaar niets anders op dan hun werknemers op tijdelijke werkloosheid te plaatsen. In januari 2024 bereikte onze provincie een piek in de tijdelijke werkloosheidsratio van 6,58% - dat is het aantal personen in tijdelijke werkloosheid gedeeld door het aantal tewerkgestelde werknemers. Vergeleken met januari 2023 kende West-Vlaanderen de grootste toename van alle Vlaamse provincies, met een stijging van 1,02 procentpunt.
Stevige loonindexering
Naast buitensporige energiekosten kregen bedrijven de voorbije jaren te maken met een spectaculaire opstoot van inflatie. Dat resulteerde in 2023 in een monsterindexering van maar liefst 11,08%. Op drie jaar tijd zijn de loonkosten met meer dan 20% gestegen, met nefaste gevolgen voor de competitiviteit en rendabiliteit van ondernemingen. Deze kostenexplosie weegt op investeringen en ondermijnt onze concurrentiepositie tegenover de buurlanden.
In 2024 schommelde de inflatie tussen de 3 en 4%, nog steeds aanzienlijk hoger dan normaal, met opnieuw een stevige loonindexering tot gevolg. Voor sectoren die jaarlijks in januari indexeren zal de indexering uitkomen op 3,6%. Uit de recente Voka-enquête blijkt dat de belangrijkste prioriteit voor West-Vlaamse ondernemingen bij de toekomstige federale regering een onmiddellijke verlaging van de werkgeversbijdragen is. Maar liefst 68% van de bevraagde ondernemingen beschouwt dat als de hoogste prioriteit.
Het Federaal Planbureau voorspelt dat de inflatie in 2025 zal terugvallen onder de 2%, al blijft dat een raming en is waakzaamheid geboden. Hoe dan ook is het uitblijven van structurele hervormingen aan het indexmechanisme onverantwoord en vernietigend voor de welvaart in ons land.
Arbeidsmarkt
Een bijkomende belangrijke zorg voor bedrijven blijft het nijpend personeelstekort en de krapte op de arbeidsmarkt. Ondanks een lichte afkoeling door de huidige economische malaise en opeenvolgende crisissen, blijft de druk op de arbeidsmarkt uitzonderlijk hoog. Eind november bedroeg de spanningsratio in West-Vlaanderen slechts 2,16 werkzoekenden per openstaande vacature.
Hoewel West-Vlaanderen traditioneel goed scoort op de werkzoekendengraad - de verhouding van het aantal werkzoekenden tot de bevolking op beroepsactieve leeftijd - heeft de provincie de koppositie moeten afstaan aan Vlaams-Brabant. Eind november bedroeg deze graad 5,8% in West-Vlaanderen, tegenover 5,2% in Vlaams-Brabant. Daarnaast kende de werkgelegenheidsgraad een lichte daling van 0,1% op jaarbasis in het tweede kwartaal van 2024 naar 79,4%.
In november 2024 steeg het aantal werkzoekenden zonder werk ten opzichte van november 2023 met 4,5% naar 32.705. Tegelijkertijd daalde het aantal ontvangen vacatures op jaarbasis voor de periode december 2023 tot en met november 2024 met 9,5%, wat wijst op een verminderde vraag naar arbeidskrachten.
Nood aan structurele maatregelen
Ondanks de verwachte positieve impact van automatisering en digitalisering blijven West-Vlaamse bedrijven gebukt onder enorme personeelstekorten. Voka West-Vlaanderen berekende dat er tegen 2030 minstens 77.000 extra arbeidskrachten nodig zullen zijn om de groei van de West-Vlaamse ondernemingen te kunnen blijven garanderen.
Om het tij te doen keren is er dringend nood aan doortastende en structurele maatregelen, die zowel op korte als lange termijn zorgen voor een gezonde instroom op de arbeidsmarkt. Voka West-Vlaanderen pleit daarom voor de inzet van de volgende hefbomen:
1. Activering werkzoekenden: Hoewel de werkzoekendengraad in West-Vlaanderen laag is, kunnen door middel van kwalitatieve opleidingen en intensieve begeleiding minstens 15.000 werkzoekenden geactiveerd worden.
2. Inzet van niet-beroepsactieven: In West-Vlaanderen is nog steeds 1 op de 5 mensen op beroepsactieve leeftijd niet aan het werk. Met een gerichte begeleiding en ondersteuning moeten minstens 12.000 van deze niet-beroepsactieven aan de slag kunnen.
Over grenzen heen
Bovenstaande maatregelen zijn een belangrijke eerste stap, maar zullen onvoldoende zijn om de tekorten op de arbeidsmarkt structureel op te lossen. We moeten daarom de blik resoluut over de grenzen heen richten.
Nu interregionale arbeidsmobiliteit met Wallonië (en Noord-Frankrijk) geen optie meer zijn, pleit Voka West-Vlaanderen vooral voor gerichte, selectieve en slimme economische arbeidsmigratie, zowel voor hoog-, midden- als kortgeschoolden. Buiten onze landsgrenzen ligt er nog een groot potentieel aan menselijk kapitaal. Naar het voorbeeld van andere Europese landen moeten we actiever inzetten op het aantrekken van buitenlands talent dat bereid is om hier te komen werken. Alleen zo kunnen we het arbeidstekort terugdringen.
We stellen daarbij een ambitieuze doelstelling: tegen 2030 willen we 25.000 buitenlandse talenten verwelkomen die onze ondernemingen versterken en bijdragen aan innovatie en productiviteit.
Stimuleren van braingain & tegengaan van braindrain
Om deze innovatie en productiviteit verder te ondersteunen en de braindrain in onze regio tegen te gaan, is de versterking van de onderwijs- en kennisinfrastructuur in West-Vlaanderen een bijkomende vereiste. Onze provincie kampt met een niet te miskennen achterstand in het academisch opleidingsaanbod in vergelijking met andere Vlaamse regio’s. Ondanks de engagementen die zijn opgenomen in het Vlaams Regeerakkoord 2019-2024, blijven de masteropleidingen in o.m. Handelswetenschappen tot op heden afwezig in West-Vlaanderen.
De ontwikkeling van nieuwe masteropleidingen vormt een cruciale hefboom voor de economische transformatie van onze provincie. Die opleidingen hebben niet enkel het doel om het onderwijsaanbod in de regio te versterken, maar dragen ook bij aan het aantrekkelijk maken van de provincie voor zowel studenten als hoogopgeleid talent. Bovendien ondersteunen ze de ambitie om de kenniseconomie in West-Vlaanderen verder uit te bouwen.
Ruimte om te ondernemen
Naast het tekort aan arbeidskrachten en de braindrain, vormt het gebrek aan ruimte om te ondernemen een ernstige belemmering voor de groeiambities van West-Vlaamse bedrijven. De provincie heeft dringend nood aan meer dan 500 hectare bijkomende industriegrond om aan de ruimtevraag te voldoen. Al in 2017 kende de Vlaamse regering een pakket van 130 hectare toe aan West-Vlaanderen, met een bijkomende optie op 300 hectare. Helaas heeft de ‘trein de traagheid’ ervoor gezorgd dat er acht jaar later nog geen enkele vierkante meter hiervan gerealiseerd is.
Het resultaat is pijnlijk zichtbaar: steeds meer bedrijven kiezen ervoor om naar Noord-Frankrijk te trekken en daar te investeren, wat leidt tot een uitstroom van economische groei en nog meer tewerkstelling uit onze provincie. Om dat een halt toe te roepen moet er dringend werk gemaakt worden van de realisatie van de meer dan 500 hectare industriegrond. Gebeurt dat niet, dan betalen we de prijs cash. Mét een daling van welvaart en welzijn tot gevolg.
Ook het trage en inefficiënte vergunningenbeleid blijft een doorn in het oog van ondernemers. Bedrijven worden vaak aan het lijntje gehouden door langdurige vergunningsprocedures, gekenmerkt door talrijke onduidelijkheden, onderbemande overheidsdiensten en eindeloze beroepsprocedures. Dat zorgt voor een schrijnend gebrek aan rechtszekerheid, wat een rem zet op investeringen.
Bijkomende investeringen
Tot slot is er in West-Vlaanderen dringend behoefte aan investeringen die de toekomst van onze regio veiligstellen. In november 2023 werd door de weersomstandigheden in de Westhoek pijnlijk duidelijk dat er meer geïnvesteerd moet worden in de buffering van water, een cruciaal aspect voor zowel de economie als het welzijn van de regio.
Water speelt een cruciale rol in onze provincie, met talloze rivieren en kanalen die dringend aandacht en onderhoud nodig hebben. Voka West-Vlaanderen pleit al langer voor meer investeringen in de binnenvaartinfrastructuur. Dat is niet alleen essentieel voor een duurzame ontsluiting van bedrijven via de scheepvaart, maar draagt ook bij aan de noodzakelijke buffercapaciteit bij calamiteiten. De scheepvaartinfrastructuur moet in West-Vlaanderen haar troef van bedrijfszekerheid opnieuw kunnen waarmaken.
Die nood aan infrastructurele investeringen sluit naadloos aan bij het lijstje van projecten die de Vlaamse regering dringend moet aanpakken: de aanleg van een derde rijstrook op de E403 tussen Roeselare en Brugge, de verdere renovatie en opwaardering van het Kanaal Roeselare-Leie, en de nieuwe Visartsluis in Zeebrugge, om maar een paar voorbeelden te noemen.
West-Vlaanderen heeft recht op bijkomende investeringen, waarbij zowel de achterstanden als de noodzakelijke nieuwe, productieve investeringen in infrastructuur en waterbeheer worden aangepakt. Alleen op deze manier halen we niet alleen de achterstand in, maar kunnen we de regio ook klaarstomen voor de toekomst.
Vijf over twaalf
West-Vlaanderen is een provincie die keer op keer heeft aangetoond over veerkracht te beschikken. Maar nu is het overduidelijk dat onze West-Vlaamse economie zich op een kantelpunt bevindt. De signalen van economisch slecht weer zijn onmiskenbaar, en het uitblijven van een daadkrachtig industrieel beleid werkt als een rem op de welvaart van onze regio.
Zes maanden na de verkiezingen is het meer dan tijd dat onze beleidsmakers de urgentie van de situatie erkennen. Toch bleef de aanwezigheid van West-Vlaamse politici in belangrijke commissies - zoals Economie, Werk, Sociale Economie, Wetenschap en Innovatie - uit. Zonder de nodige structurele hervormingen riskeren we dat onze industrie wordt weggespeeld door buitenlandse concurrentie. Het gebrek aan nieuwe bedrijventerreinen, de administratieve last, trage vergunningenprocedures en het nijpende personeelstekort zijn symptomen van een groter probleem: een beleid dat reactief blijft en niet proactief de noodzakelijke keuzes maakt.
Als we nu niet handelen, zullen de gevolgen voelbaar zijn in elke sector. De welvaart van onze provincie staat op het spel. Beste beleidsmakers, geef in 2025 onze West-Vlaamse ondernemers wat ze vragen, een kader dat hen de kans biedt om te doen wat ze het best kunnen: groeien, innoveren en werkgelegenheid creëren.
Laten we, in onderling overleg, samen aan één zeel trekken voor de toekomst van onze provincie. Vanuit Voka West-Vlaanderen staan wij klaar om intensief samen te werken.
