Welzijn en zorg vormen de groeisectoren op de Vlaamse arbeidsmarkt en vertegenwoordigen vandaag bijna 20% van de totale tewerkstelling. De tewerkstelling neemt elk jaar toe met circa 2%. Onder die groeiende tewerkstelling in welzijn en zorg schuilt een nijpend tekort aan zorgpersoneel: de vraag naar zorg groeit nog sneller dan de tewerkstelling. Er staan 20.000 vacatures open voor knelpuntberoepen in de zorg. Dat is geen nieuw probleem, maar een oud zeer. Zorgondernemingen zoeken steeds meer personeel dat er al niet meer was. We spreken dan ook niet meer van personeelsschaarste, maar van personeelstekort.
Taakverdeling afstemmen op behoeften
Taakverschuiving organiseert een herverdeling van taken van gezondheidswerkers binnen en tussen teams. Dat is niet enkel een zoektocht naar meer efficiëntie. Het gaat vooral om het afstemmen van vaardigheden op veranderende behoeften van zorgvragers en op opportuniteiten die nieuwe behandelmogelijkheden en technologie bieden. Daarbij worden fundamentele vragen gesteld rond de doelen van gezondheidszorg, wat zorgverleners doen om hieraan bij te dragen, en hoe dat op een optimale manier kan.
Vaak betere kwaliteit
Taakverschuiving in de zorg garandeert minstens dezelfde en vaak betere kwaliteit: minder opnames, hogere therapietrouw, lagere mortaliteit en hogere tevredenheid van zorgvragers én medewerkers. Het herdenken en herorganiseren van taken en rollen draagt bij aan een meer geïntegreerd zorgsysteem. Dat is noodzakelijk om blijvend patiënt- of cliëntgerichte zorg aan te bieden nu de vraag in een verouderende samenleving wijzigt naar meer complexe en chronische zorg.
Taakverschuiving kan verschillende vormen aannemen: uitdieping of méér specialisatie, substitutie of delegatie van taken naar lager of anders opgeleide professionals en innovatie. Het is dus niet zo dat taakverschuiving zich vooral richt op het afschuiven van beperkte en eenvoudige taken naar lager opgeleiden. Meer specialisatie én meer basiszorg moeten zowel de kwaliteit als de zorg garanderen. Nieuwe technologie, behandelmogelijkheden of zorgmodellen vragen om nieuwe functies, taken en rollen die sommige bestaande zorgberoepen wijzigen of voorbijgestreefd maken. De technologische innovatie gaat ook gepaard met een sterkere rol voor de zorgvragers en hun mantelzorgers.
Interdisciplinaire teams
Het aantal betrokken zorgprofessionals en beroepsgroepen op de werkvloer zal toenemen, waardoor interdisciplinaire
teams de norm worden. Die creëren een competentiemix van verschillende types zorgverleners, op maat van de zorgvrager. Dankzij interdisciplinair teamwerk garandeert taakverschuiving een holistische benadering van zorgvragers. In beroepen waar een gelijkaardige achtergrond of benaming het onderscheid tussen verschillende zorgverleners bemoeilijkt, creëert een zorgladder een helder overzicht van de functie- en taakverdeling.
Soepele wetgeving
Een mengelmoes aan wetgeving, normen en financiering beperkt een optimale verdeling van taken en inzet van competenties. Dat zorgt niet enkel voor conflicterende belangen tussen zorgberoepen, maar ook voor intransparantie en inefficiëntie. De discussies over het bewaken van kwaliteit of risico’s, draaien in realiteit meer om inkomsten, financiering en barema’s. Onderhandelen over taakverschuiving is vaak competitief of bedreigend omdat opportuniteiten voor een (nieuw) beroep de degradatie van andere beroepen kan inhouden.
Samenwerking op en over de werkvloer
Onderhandelingen over taakverschuiving gebeuren daarom beter op de werkvloer. Een lokale, iteratieve aanpak zorgt voor een geleidelijk adoptieproces van functies en rollen. Door samen te werken tussen organisaties of verschillende sectoren, kunnen de strikt afgebakende grenzen van een sector – inclusief de functieprofielen en de bijhorende loonschalen – overstegen worden. Een enkel paritair comité voor de volledige zorg- én welzijnssector zal initiatieven over grenzen van de zorgondernemingen en sectoren eenvoudiger maken. Dat is nodig omdat zorgvragers, zorgverleners én technologie bewegen over de muren van zorgondernemingen heen.
Leer- en zorgladder voor duidelijke taakverdeling
Een duidelijk onderscheid in functie en verloning tussen verschillende types en niveaus van zorgverleners is noodzakelijk om de verwachting van de zorgvrager, teamleden en zorgondernemingen helder te stellen. Die wijzigende taakverdeling impliceert aanpassingen in het zorgonderwijs. Verschillende opleidingsniveaus volgen via een leerladder transparant het Europees kwalificatiekader en zijn met elkaar verbonden met duidelijke overgangstrajecten.
De adviezen van de Federale Raad voor Verpleegkunde en de Position Paper van de Vlaamse Hogescholenraad zorgen voor duidelijkheid en rechtszekerheid voor HBO5- en bachelorverpleegkundigen.
Levenslang leren en interdisciplinair opleiden
Taakverschuiving en differentiatie tussen verschillende beroepen of beroepsniveaus vragen om kennis en vaardigheden rond digitalisering, leiderschap, communicatie en zorgorganisatie bij te werken. Interdisciplinair leren biedt de kans om vanaf de basisopleiding kennis en vaardigheden van verschillende types zorgverleners te optimaliseren. Zo kunnen bijvoorbeeld door scenariotrainingen de zachte vaardigheden in zorg, die draaien om communicatie, coördinatie, luistervaardigheden en leiderschap meegegeven worden.
Snelle innovatie, digitalisering en nieuwe kennis wijzigen continu in zowel welzijn als zorg. Levenslang leren zorgt voor wendbaarheid en kwaliteit bij zorgprofessionals en hun ondernemingen. Te weinig zorgprofessionals nemen eraan deel en de impact of het rendement zijn onduidelijk.
Om aan te zetten tot levenslang leren, worden kwalificaties en competenties verzameld in een portfolio. Dat portfolio kan ingebracht worden bij het starten van opleidingen of bij de beoordeling en zelfs verloning van zorgprofessionals.
